Κόπωση

 

Η κόπωση είναι μια κατάσταση που όλοι βιώνουμε σε κάποιαπερίοδο της ζωής μας – ίσως επειδή έχουμε δουλέψει πολύ σκληρά, έχουμε περάσει μια ιδιαίτερα στρεσογόνο περίοδο ή απλά επειδή ξενυχτήσαμε. Ωστόσο, η κόπωση στους πάσχοντες από καρκίνο είναι κάτι εντελώς διαφορετικό. Η δική τους κούραση μπορεί να επιμένει ακόμα κι αν ξεκουραστούν (μπορεί να

συνεχίζεται επί εβδομάδες, μήνες ή και χρόνια ακόμα ύστερα από την ολοκλήρωση της θεραπείας), κάνοντας πολύ δύσκολη τη ζωή τους.

Η κόπωση αποτελεί πολύ συχνό σύμπτωμα των ασθενών με καρκίνο. Υπολογίζεται ότι οι 9 στους 10 την εκδηλώνουν κάποια στιγμή στην πορεία της νόσου ή της θεραπείας. Ωστόσο, μόνον ο ένας στους πέντε πιστεύει ότι κάτι μπορεί να κάνει γι’ αυτήν, με συνέπεια οι υπόλοιποι να μην την αναφέρουν καν στους γιατρούς τους.

Η κόπωση μπορεί να δημιουργήσει πολλά προβλήματα, καθώς μπορεί να επηρεάσει τον ασθενή νοητικά, ψυχικά και συναισθηματικά, και να δυσχεράνει κάθε πλευρά της καθημερινότητάς του – πολλές φορές οι ασθενείς είναι τόσο κουρασμένοι ώστε δεν μπορούν καν να μιλήσουν.

Όλ’ αυτά επηρεάζουν με τη σειρά τους τη σχέση του ασθενούς με τους συγγενείς και τους φίλους του, οι οποίοι συχνά αδυνατούν να καταλάβουν πως είναι δυνατόν ο άρρωστος να είναι μονίμως κουρασμένος.

Η εργασία του ασθενούς επίσης έχει πληγεί. Η κόπωση είναι τόσο έντονη ώστε πολλοί ασθενείς αναγκάζονται να μειώσουν τις ώρες που εργάζονται ή και να φύγουν από την δουλειά τους γεγονός που - όταν δημιουργεί οικονομικά προβλήματα - οδηγεί στο άγχος, το οποίο με τη σειρά του επιτείνει την κόπωση.

Αν και οι αιτίες της κόπωσης δεν είναι πλήρως γνωστές, έχει διαπιστωθεί πως ορισμένοι παράγοντες συμβάλλουν στην εκδήλωσή της.

Κατ’ αρχήν, είναι συχνότερη στους πάσχοντες από προχωρημένες μορφές καρκίνου, καθώς και στους ηλικιωμένους. Επιπλέον, μπορεί να σχετίζεται με υποκείμενα προβλήματα υγείας των ασθενών (π.χ. καρδιοπάθεια, σακχαρώδη διαβήτη, διάφορες πνευμονοπάθειες), την κατάθλιψη που συχνά αναπτύσσουν οι ασθενείς ή στον καρκίνο καθ’ εαυτό (συχνά αποτελεί ένα από τα πρώτα συμπτώματά του).

Παρενέργεια των θεραπειών

Η κόπωση αποτελεί συνήθη ανεπιθύμητη ενέργεια των αντικαρκινικών θεραπειών, προσβάλλοντας το 70% έως 90% των ασθενών που υποβάλλονται σε αυτές.

* Εγχειρήσεις. Η κόπωση έπειτα από την εγχείρηση μπορεί να διαρκέσει από λίγες εβδομάδες έως μήνες. Οφείλεται στο ότι το σώμα έχει καταπονηθεί, ανάλογα με το είδος της επέμβασης, και χρειάζεται χρόνο για να συνέλθει, στο άγχος που νιώθει ο ασθενής πριν από το χειρουργείο, στο αίσθημα της χαλάρωσης όταν μαθαίνει πως όλα πήγαν καλά, στον μετεγχειρητικό πόνο ή και στα αναισθητικά ή παυσίπονα φάρμακα που χορηγούνται έπειτα από τις εγχειρήσεις και φυσικά στο άγχος για το θεραπευτικό αποτέλεσμα.

* Ακτινοβολίες. Οι περισσότεροι ασθενείς που κάνουν ακτινοθεραπεία αισθάνονται ολοένα πιο κουρασμένοι στην πορεία της θεραπείας τους. Αυτό μπορεί να οφείλεται στην ακτινοβόληση καθ’ εαυτή ή και στις συνεχείς διαδρομές από και προς το νοσοκομείο. Η κόπωση της ακτινοθεραπείας συχνά βελτιώνεται μέσα σε μία εβδομάδα περίπου από την ολοκλήρωσή της, αλλά σε μερικούς ασθενείς επιμείνει για εβδομάδες ή και μήνες.

* Χημειοθεραπεία. Σχεδόν όλοι οι ασθενείς που κάνουν χημειοθεραπεία αναπτύσσουν κόπωση. Αυτή οφείλεται στην τοξικότητα των θεραπειών στους υγιείς ιστούς (ελαττώνονται λ.χ. τα λευκά αιμοσφαίρια με συνέπεια εύκολες λοιμώξεις, πυρετό κλπ.), φθάνοντας στο ψηλότερο επίπεδο 5-10 ημέρες έπειτα από κάθε κύκλο χημειοθεραπείας, ανάλογα με το είδος της. Πολλοί ασθενείς νιώθουν έντονη κόπωση σε αυτό το σημείο, ενώ μετά αυξάνεται κάπως η ενεργητικότητά τους.

* Άλλες θεραπείες. Κόπωση προκαλούν και διάφορες άλλες θεραπείες του καρκίνου – λ.χ. οι βιολογικές θεραπείες, οι ορμονοθεραπείες, ακόμα και οι θεραπείες που χορηγούνται για να καταπολεμήσουν παρενέργειες όπως η ναυτία, ο πόνος, η κατάθλιψη και η αϋπνία.

Πολλοί ασθενείς θεωρούν την κόπωση χειρότερη από τη ναυτία, τον έμετο ή τις άλλες παρενέργειες που βιώνουν λόγω των θεραπειών τους, επειδή τους εμποδίζει να διάγουν μια φυσιολογική ζωή.

Αναιμία και διαταραχή της όρεξης

Μία από τις πιο συνηθισμένες αιτίες κόπωσης στους πάσχοντες από καρκίνο είναι η αναιμία, η οποία οφείλεται στις αντικαρκινικές θεραπείες ή/και στον καρκίνο καθ’ εαυτό.

Οι θεραπείες και ορισμένες μορφές καρκίνου μπορεί να επηρεάσουν τον μυελό των οστών – τον ιστό όπου παράγονται τα ερυθρά αιμοσφαίρια. Τα ερυθρά αιμοσφαίρια είναι τα κύτταρα του αίματος που μεταφέρουν οξυγόνο και θρεπτικά συστατικά σε όλους τους ιστούς και τα όργανα του σώματος. Την μεταφορά αυτή κάνουν με την αιμοσφαιρίνη (Hb) που περιέχουν.

Όταν ένας άνθρωπος έχει αναιμία, ο αριθμός των ερυθρών αιμοσφαιρίων ελαττώνεται. Οφείλεται είτε σε πτώση των επιπέδων του σιδήρου ή της βιταμίνης Β12,εξαιτίας ελαττωμένης πρόσληψηςαυτών με την τροφή ήαπό αυξημένες απώλειες τους, είτε σε καταστολή της παραγωγής τους στο μυελό από τον καρκίνο ή τις χημειοθεραπείες. Έτσι, ο οργανισμός τροφοδοτείται με λιγότερο οξυγόνο, με επακόλουθο ο ασθενής να παρουσιάζει δύσπνοια, κόπωση και έλλειψη ενέργειας, ζάλη, ανορεξία, δυσκολίες στην συγκέντρωση, αυξημένο καρδιακό παλμό, πόνο στο στήθος και κατάθλιψη.

Οι διαταραχές της όρεξης επίσης μπορεί να προκαλέσουν κόπωση. Πολλοί πάσχοντες από καρκίνο παρουσιάζουν ανορεξία στη διάρκεια των θεραπειών, είτε από τον καρκίνο είτε επειδή έχουν ναυτία και τάση προς έμετο είτε επειδή πολύ απλά τους καταβάλλει το πρόβλημα της υγείας τους και δεν θέλουν να φάνε. Δίχως επαρκή θρέψη, όμως, ο οργανισμός στερείται την ενέργεια που χρειάζεται, ειδικά σε μια τόσο δύσκολη περίοδο.

Συμπτώματα

Οι ασθενείς περιγράφουν την κόπωση που νιώθουν ως:

* Ασυνήθιστη

* Υπερβολική

* Καθολική (όλο τους το κορμί το νιώθουν δίχως ενέργεια)

* Μη σχετιζόμενη με το αν κάνουν ή δεν κάνουν κάτι (ακόμα κι αν είναι ξαπλωμένοι, νιώθουν κουρασμένοι)

* Μη αντιστρέψιμη με την ανάπαυση και τον ύπνο

Ο ασθενής μπορεί να θέλει να μένει στο κρεβάτι όλη μέρα, συχνά δίχως να κοιμάται, να μην μπορεί να σηκωθεί το πρωί, να νιώθει πόνους στους μυς του με συνέπεια να δυσκολεύεται να ανέβει μια σκάλα ή να περπατήσει, να παρουσιάζει δύσπνοια με την παραμικρή δραστηριότητα (ακόμα κι όταν κάνει μπάνιο ή στρώνει το κρεβάτι του), να μην μπορεί να συγκεντρωθεί (συχνά δεν μπορεί ούτε τηλεόραση να παρακολουθήσει) και να μην μπορεί να σκεφτεί καθαρά ή να λάβει μια απόφαση.

Η αντιμετώπιση

Το πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση της κόπωσης είναι να ενημερωθεί γι’ αυτήν ο γιατρός, ώστε σε συνεργασία με τον ασθενή να προσπαθήσει να εντοπίσει την αιτία της. Ακόμα κι αν δεν εντοπιστεί κάποια συγκεκριμένη αιτία, οι ασθενείς μπορούν να λάβουν κάποια μέτρα για να καταπραΰνουν την κούρασή τους.

Εάν ένας ασθενής έχει αναιμία, μπορεί να χρειασθεί ειδική φαρμακευτική αγωγή ή ακόμα και μετάγγιση αίματος. Υπολογίζεται πως ο ένας στους τρεις ασθενείς που υποβάλλονται σε χημειοθεραπεία χρειάζονται μετάγγιση αίματος. Μία άλλη θεραπεία για την αναιμία είναι η χορήγηση ερυθροποιητίνης – ενός φαρμάκου που διεγείρει την παραγωγή ερυθρών αιμοσφαιρίων.

Η άσκηση επίσης μπορεί να βοηθήσει τον ασθενή. Μελέτες έχουν δείξει ότι λίγο περπάτημα κάθε μέρα μπορεί να βοηθήσει τους πάσχοντες από καρκίνο να αισθανθούν καλύτερα, να τους παράσχει λίγη ενέργεια και να τους «ανοίξει» την όρεξη. Ακόμα και μια μικρή βόλτα να κατορθώσει να κάνει ο ασθενής, θα βοηθηθεί σημαντικά – κι αν κάθε μέρα που περνάει κατορθώνει να περπατήσει λίγο περισσότερο, θα αποκομίσει ακόμα σημαντικότερο όφελος. Σε καμία περίπτωση, ωστόσο, ο ασθενής δεν πρέπει να το παρακάνει – ούτε να παρακούσει τον γιατρό του, εάν του έχει συστήσει ακινησία.

Η ακολούθηση μιας θρεπτικής διατροφής επίσης μπορεί να βοηθήσει. Το διαιτολόγιο του πάσχοντος πρέπει να καθοριστεί από τον γιατρό σε συνεργασία με τον διαιτολόγο, ώστε να ρυθμιστούν ταυτοχρόνως και τυχόν άλλες παρενέργειες που έχει ο ασθενής στις θεραπείες του.

Ο ασθενής πρέπει, τέλος, να μάθει να χειρίζεται την κούρασή του, προσπαθώντας να προγραμματίζει καλά τις δραστηριότητές του ώστε ποτέ να μην βιάζεται και προνοώντας να έχει στη διάθεσή του διάσπαρτες ελεύθερες ώρες μέσα στην ημέρα, ώστε να ξεκουράζεται.

 

 ΠΗΓΗ : Κοσμάς Πανταζόπουλος είναι ειδικός παθολόγος, τ. επιστημονικός συνεργάτης Γ' Πανεπιστημιακής Παθολογικής Κλινικής, Ογκολογικής Μονάδας Νοσοκομείου Νοσημάτων Θώρακος «Η Σωτηρία»