Πονοκέφαλος: αιτίες, είδη, αντιμετώπιση

Πονοκέφαλος: πολλά είδη, ανεπαρκής διάγνωση

Ο πονοκέφαλος αποτελεί μία από τις συχνότερες επώδυνες εμπειρίες και έναν από τους συνηθέστερους λόγους αναζήτησης ιατρικής συμβουλής. Ως σύμπτωμα, ο πόνος στην περιοχή της κεφαλής (κεφαλαλγία) ή του προσώπου (προσωπαλγία), έχει εξαιρετικά ετερογενή αιτιολογία. Υπάρχουν δεκάδες μορφές πονοκεφάλου, οι οποίες, για πρακτικούς λόγους, κατατάσσονται σε πρωτοπαθείς και δευτεροπαθείς



Ως πρωτοπαθής χαρακτηρίζεται η κεφαλαλγία που δεν οφείλεται σε κάποιον εξωγενή παράγοντα ή σε κάποιο υποκείμενο νόσημα.  Στην ουσία, το επώδυνο σύνδρομο συνιστά το ίδιο το πρόβλημα αφ’εαυτού και ο εργαστηριακός έλεγχος δεν αναδεικνύει παθολογικά ευρήματα. Αντίθετα, εάν ο πονοκέφαλος οφείλεται σε κάποιο αναγνωρίσιμο αίτιο, τότε κατατάσσεται ως δευτεροπαθής. Το μεγαλύτερο ποσοστό των δευτεροπαθών κεφαλαλγιών έχουν καλοήθη αίτια, όπως π.χ. φλεγμονή των παραρρινίων (ιγμορίτιδα) ή λήψη φαρμάκων. Σε ασυνήθεις περιπτώσεις ωστόσο, υποκρύπτουν σοβαρά υποκείμενα νοσήματα που χρήζουν άμεσης ιατρικής αντιμετώπισης 

Παρά την ύπαρξη περισσότερων από 150 διαφορετικών μορφών κεφαλαλγίας, σε ποσοστό άνω του 90%, τα συμπτώματα οφείλονται σε ένα από τα ακόλουθα 4 είδη:

• Ημικρανία
• Κεφαλαλγία τάσης
• Αθροιστική κεφαλαλγία
• Κεφαλαλγία από κατάχρηση παυσίπονων

Οι τρεις πρώτες είναι πρωτοπαθείς, ενώ η τέταρτη δευτεροπαθής. Αν και καμία από αυτές δεν συνιστά απειλητική για τη ζωή κατάσταση, το προσωπικό και κοινωνικό τους κόστος είναι σημαντικό. Σύμφωνα με τη μελέτη Global Burden of Disease του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, η ημικρανία αποτελεί το δεύτερο συχνότερο αίτιο αναπηρίας. Αν και δεν πρόκειται περί αναπηρίας με την «κλασική» έννοια, η σοβαρή κρίση ημικρανίας πολλές φορές καθηλώνει τους πάσχοντες στο κρεβάτι, υποβαθμίζοντας σημαντικά την ποιότητα ζωής.

Παρά τις σημαντικές προσωπικές, κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις τους, οι κεφαλαλγίες υποδιαγιγνώσκονται και υποθεραπεύονται σε παγκόσμιο επίπεδο. Περίπου το 50% των πασχόντων τις αντιμετωπίζει χωρίς ιατρική συνδρομή, ενώ το 60% δεν έχει λάβει ποτέ την κατάλληλη διάγνωση. Το ποσοστό αυτό ανεβαίνει στο 90% για την κεφαλαλγία από κατάχρηση παυσίπονων, η οποία συνιστά ένα χρόνιο καθημερινό πονοκέφαλο που χρήζει εξειδικευμένης θεραπευτικής παρέμβασης.

Σε αυτό το άρθρο, αναλύονται τα βασικά χαρακτηριστικά και οι αρχές αντιμετώπισης των κυριότερων πρωτοπαθών και δευτεροπαθών κεφαλαλγιών.

Ημικρανία

Η ημικρανία (migraine) είναι ένας πρωτοπαθής πονοκέφαλος που υποτροπιάζει. Εμφανίζεται συνήθως για πρώτη φορά στην εφηβεία ή στην πρώιμη ενήλικο ζωή και προσβάλλει τις γυναίκες 2-3 φορές συχνότερα συγκριτικά με τους άνδρες. Κατά τη διάρκεια ενός έτους, περίπου το 12% του πληθυσμού πάσχει από πονοκεφάλους ημικρανικού τύπου. Ο πόνος της ημικρανίας έχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

• Εντοπίζεται συνήθως στο ήμισυ της κεφαλής και είναι μέτριας ή μεγάλης έντασης.
• Επιδεινώνεται από τη σωματική δραστηριότητα.
• Είναι σφυγμώδης.
• Συνοδεύεται συνήθως από ναυτία και εμέτους, φωτοφοβία ή ηχοφοβία.
• Διαρκεί από 4 έως 72 ώρες.

Η συχνότητα εμφάνισης των επεισοδίων κυμαίνεται από ένα ανά έτος έως και πολλά ανά εβδομάδα. Ωστόσο, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων πρόκειται για 1 με 4 ημικρανίες το μήνα. Η ύπαρξη περιόδων με εξάρσεις και υφέσεις δεν είναι ασυνήθης. Τα επεισόδια συχνά εκλύονται από το στρες, τη λήψη ορισμένων τροφών (σοκολάτα, κόκκινο κρασί, κ.ά), το αίσθημα πείνας, την αϋπνία και την έμμηνο ρύση. Στην ουσία, η ημικρανία είναι μια κληρονομούμενη τάση του εγκεφάλου για εμφάνιση πονοκεφάλου όταν συμβαίνουν μεταβολές στα ερεθίσματα που προσλαμβάνει από το εσωτερικό ή το εξωτερικό περιβάλλον.

Αύρα της ημικρανίας

Σε ποσοστό μεταξύ 10% και 30% των πασχόντων, η ημικρανία συνοδεύεται από την αύρα (migraine with aura). Πρόκειται για ένα νευρολογικό φαινόμενο που διαρκεί από λίγα λεπτά έως και μία ώρα και μπορεί να εκδηλωθεί με διάφορα συμπτώματα. Η οπτική αύρα είναι η συνηθέστερη και χαρακτηρίζεται κατά κανόνα από την εμφάνιση φωτεινών γραμμών σε σχήμα ζιγκ-ζαγκ ή από «φωτάκια» που σπινθηρίζουν στο ήμισυ του οπτικού πεδίου. Η αισθητική αύρα συνίσταται σε αιμωδίες (μούδιασμα, βελόνιασμα ή μυρμήγκιασμα) στο ήμισυ του σώματος. Τα συμπτώματα αυτά εμφανίζονται πριν από τον πονοκέφαλο ή κατά τη διάρκειά του. Τυπικά, η ημικρανία εντοπίζεται στην αντίθετη πλευρά από την αύρα (π.χ. εάν το μούδιασμα είναι στο δεξί χέρι, ο πόνος εντοπίζεται στο αριστερό ήμισυ της κεφαλής). Σε κάποιες περιπτώσεις, η αύρα μπορεί να παρατηρηθεί και μεμονωμένα.

Αντιμετώπιση της ημικρανίας

Η θεραπεία εξατομικεύεται. Η αναγνώριση και η αποφυγή των εκλυτικών παραγόντων (όταν είναι εφικτή), μπορεί να συμβάλει στη μείωση της συχνότητας των ημικρανιών. Επίσης, αρκετά άτομα βοηθούνται σημαντικά από την τήρηση σταθερού προγράμματος στον ύπνο και τις ώρες του φαγητού.

Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, είναι αναγκαία η περιστασιακή λήψη φαρμάκων που τερματίζουν τις κρίσεις ημικρανίας. Συχνότερα χρησιμοποιούνται τα μη-στεροειδή αντιφλεγμονώδη (ναπροξένη, ιβουπροφένη) και οι τριπτάνες (σουματριπτάνη, ριζατριπτάνη, κτλ), συνήθως σε συνδυασμό με αντι-εμετικά οπως η μετοκλοπραμίδη. Τα φάρμακα αυτών των κατηγοριών πρέπει να λαμβάνονται με φειδώ, καθώς η κατάχρησή τους μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση χρόνιας καθημερινής κεφαλαλγίας.

Εάν τα επεισόδια της ημικρανίας είναι συχνά ή δεν ανταποκρίνονται ικανοποιητικά στη θεραπεία τερματισμού των κρίσεων, τότε έχει ένδειξη η προφυλακτική θεραπεία. Η τελευταία συνίσταται στην καθημερινή λήψη ενός φαρμάκου, το οποίο οδηγεί στη μείωση της συχνότητας και την έντασης των ημικρανιών. Επίσης, ενδέχεται να αυξήσει την αποτελεσματικότητα των αντιφλεγμονωδών και των τριπτανών. Σε άτομα με χρόνια ημικρανία (τουλάχιστον 15 ημέρες το μήνα πονοκέφαλο για χρονικό διάστημα άνω των τριών μηνών), στις θεραπευτικές επιλογές συμπεριλαμβάνονται οι ενέσεις αλλαντικής τοξίνης (botox).

Πονοκέφαλος τάσης ή κεφαλαλγία τύπου τάσης

Η κεφαλαλγία τάσης (tension type headache) είναι η πιο συχνή μορφή πονοκεφάλου. Τα περισσότερα άτομα θα τη βιώσουν κάποια στιγμή στη ζωή τους. Σε αντίθεση με την ημικρανία, ο πόνος δεν είναι έντονος και συνήθως δεν αναγκάζει τους πάσχοντες να διακόψουν τις δραστηριότητές τους. Τα βασικά χαρακτηριστικά της είναι τα εξής:

• Ο πόνος είναι ήπιας έως μέτριας έντασης και διαρκεί από 30 λεπτά έως 7 ημέρες (συνήθως λιγότερο από 24 ώρες).
• Ο πόνος περιγράφεται ως συνεχές αίσθημα «πίεσης» ή «σφίξιμο» γύρω από το κεφάλι.
• Δεν επιδεινώνεται από τη σωματική δραστηριότητα και συνήθως δεν συνοδεύεται από άλλα συμπτώματα. Σε λίγες περιπτώσεις μπορεί να παρατηρηθεί ναυτία, ηχοφοβία ή φωτοφοβία, αλλά σε μικρό βαθμό (δεν είναι έντονα όπως στην ημικρανία).
• Οι μυς της κεφαλής και του αυχένα μπορεί να εμφανίζουν ευαισθησία κατά την ψηλάφηση.

Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, τα επεισόδια πονοκεφάλου τάσης συμβαίνουν περιστασιακά και δεν συνιστούν ιδιαίτερο εμπόδιο στην καθημερινότητα (επεισοδιακή μορφή). Ωστόσο, περίπου 2%-3% του πληθυσμού εμφανίζει καθημερινά ή σχεδόν καθημερινά επεισόδια (χρόνια μορφή). Σε αυτή την ομάδα πασχόντων, η ποιότητα ζωής  υποβαθμίζεται σημαντικά και η ανάπτυξη πονοκεφάλου από κατάχρηση παυσίπονων παρατηρείται συχνά.

Αντιμετώπιση του πονοκεφάλου τάσης

Η επεισοδιακή μορφή της κεφαλαλγίας τάσης ανταποκρίνεται ικανοποιητικά στα κοινά παυσίπονα. Αυτός είναι και ο κυριότερος λόγος που τις περισσότερες φορές δεν αναζητείται η συμβουλή του νευρολόγου. Συχνότερα χρησιμοποιούμενα φάρμακα είναι η ιβουπροφένη, η παρακεταμόλη και η ναπροξένη. Η λήψη «ισχυρότερων» αναλγητικών που περιέχουν κωδεΐνη, δεν συνιστάται για την αντιμετώπιση του πονοκεφάλου τάσης.

Όταν τα επεισόδια εμφανίζονται με μεγάλη συχνότητα ή είναι σχεδόν καθημερινά, η βέλτιστη θεραπεία είναι η προφυλακτική. Όπως και στην ημικρανία, η προφυλακτική θεραπεία περιλαμβάνει την καθημερινή λήψη ενός φαρμάκου που οδηγεί στην ύφεση των πονοκεφάλων. Τα ενδεδειγμένα φάρμακα ανήκουν στην ομάδα των αντικαταθλιπτικών, χρησιμοποιούνται όμως λόγω των ξεχωριστών δράσεών τους στον πόνο.

Αθροιστική κεφαλαλγία

Η αθροιστική κεφαλαλγία (cluster headache) ανήκει στις τρίδυμο-αυτόνομες κεφαλαλγίες. Είναι πολύ σπανιότερη από την ημικρανία και την κεφαλαλγία τάσης, προσβάλλοντας περίπου το 0.2% του πληθυσμού. Παρατηρείται συχνότερα στους άνδρες και συνήθως εμφανίζεται για πρώτη φορά στο ηλικιακό φάσμα μεταξύ 20 και 40. Αποτελεί μία από τις πιο επώδυνες εμπειρίες που μπορεί να βιώσει κάποιος κατά τη διάρκεια της ζωής του, υπερβαίνοντας σε ένταση τον πόνο του τοκετού. Ο πόνος της αθροιστικής κεφαλαλγίας έχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

• Εντοπίζεται στη μία πλευρά της κεφαλής, συνήθως γύρω από το μάτι ή τον κρόταφο.
• Φθάνει στη μέγιστη έντασή του εντός λεπτών και διαρκεί από 15 λεπτά έως 3 ώρες, υποχωρώντας σχετικά γρήγορα.
• Είναι εξαιρετικά έντονος και κάνει τα άτομα να κινούνται συνεχώς κατά τη διάρκειά του προκειμένου να βρουν τρόπο να ανακουφιστούν.
• Συνοδεύεται κατά κανόνα από συμπτώματα δυσλειτουργίας του αυτόνομου νευρικού συστήματος: πτώση του ενός βλεφάρου, ερυθρότητα του οφθαλμού, ρινική καταρροή, δακρύρροια και μύση (εκδηλώνονται στην πλευρά του πονοκεφάλου). Τα συμπτώματα αυτά εμφανίζονται κατά τη διάρκεια του επεισοδίου και υποχωρούν σταδιακά μετά την αποδρομή του.
• Πολλές φορές, εμφανίζεται με αξιοσημείωτη περιοδικότητα. Συχνά εισβάλλει 1-2 ώρες μετά την κατάκλιση, ξυπνώντας τους πάσχοντες την ίδια ώρα κάθε βράδυ.

Ιδιαίτερο γνώρισμα της αθροιστικής κεφαλαλγίας είναι η τάση της να ενεργοποιείται κατά χρονικές περιόδους (cluster periods), διάρκειας εβδομάδων ή μηνών. Κατά τη διάρκειά τους, εμφανίζονται επεισόδια με συχνότητα που ποικίλλει από σχεδόν καθημερινά μέχρι και 8 φορές ημερησίως. Ο χρόνος ανάμεσα στις περιόδους μπορεί να είναι μήνες ή και χρόνια. Σε ποσοστό 10%-20%, τα επεισόδια συνεχίζονται για περισσότερο από ένα έτος χωρίς ύφεση (ή με μεσοδιαστήματα ύφεσης μικρότερα του ενός μηνός), συνιστώντας τη χρόνια μορφή της αθροιστικής κεφαλαλγίας.

Αντιμετώπιση της αθροιστικής κεφαλαλγίας

Η αθροιστική κεφαλαλγία θα πρέπει να αντιμετωπίζεται από νευρολόγο. Παρά τη χαρακτηριστική κλινική της εικόνα, η καθυστερημένη ή λανθασμένη διάγνωση είναι συνήθης. Σημαντικό ποσοστό των πασχόντων αναζητεί τη συμβουλή οδοντιάτρου, οφθαλμιάτρου ή ωτορινολαρυγγολόγου. Συχνές αρχικές διαγνώσεις είναι η νευραλγία τριδύμου, η ημικρανία χωρίς αύρα και η παραρρινοκολπίτιδα (ιγμορίτιδα).

Η θεραπεία της αθροιστικής κεφαλαλγίας περιλαμβάνει την αντιμετώπιση των επιμέρους πονοκεφάλων (συμπτωματική ή οξεία) καθώς και την πρόληψη εμφάνισης νέων επεισοδίων (προφυλακτική). Η προφυλακτική θεραπεία αποτελεί το σημαντικότερο σκέλος της ιατρικής παρέμβασης και συνίσταται στην καθημερινή λήψη ενός φαρμάκου για το χρονικό διάστημα που αναμένεται ότι θα διαρκέσει η περίοδος ενεργοποίησης της κεφαλαλγίας. Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται γι’ αυτό το σκοπό είναι κατά κύριο λόγο η βεραπαμίλη, το λίθιο και τα γλυκοκορτικοειδή (κορτιζόνη). Τα μεμονωμένα επεισόδια που ενδεχομένως θα εμφανιστούν παρά την προφυλακτική αγωγή, μπορούν να αντιμετωπιστούν με οξυγόνο ή τριπτάνες (αντι-ημικρανικά φάρμακα). Τα κοινά παυσίπονα αργούν να δράσουν και δεν είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικά στην αθροιστική κεφαλαλγία.

Πονοκέφαλος από κατάχρηση αναλγητικών φαρμάκων

Ο πονοκέφαλος από κατάχρηση αναλγητικών (medication overuse headache) είναι η συνηθέστερη δευτεροπαθής κεφαλαλγία. Πρόκειται για ένα χρόνιο, καθημερινό πονοκέφαλο, ο οποίος παρατηρείται κυρίως σε άτομα με ημικρανία ή κεφαλαλγία τάσης που κάνουν συχνή χρήση παυσίπονων. Στις περιπτώσεις αυτές, η αλόγιστη χρήση φαρμάκων για την αντιμετώπιση του πονοκεφάλου, οδηγεί στην φαινομενικά παράδοξη επιδείνωση του προβλήματος. Τα κύρια χαρακτηριστικά της είναι τα ακόλουθα:

• Εμφανίζεται καθημερινά ή σχεδόν καθημερινά, συνήθως με μεγαλύτερη ένταση κατά τις πρωινές ώρες.
• Οι πάσχοντες ακολούθως λαμβάνουν ένα αναλγητικό, το οποίο έχει πλέον μικρή αποτελεσματικότητα.
• Μετά το πέρας της διάρκειας δράσης του φαρμάκου, ο πονοκέφαλος επανεμφανίζεται και ο κύκλος επαναλαμβάνεται.
• Σε ορισμένα άτομα μπορεί να παρατηρηθούν ευερεθιστότητα, άγχος, ναυτία και διαταραχές της συγκέντρωσης.

Η τάση για πρόκληση αυτής της κεφαλαλγίας δεν είναι η ίδια για όλες τις κατηγορίες αναλγητικών. Τα οπιοειδή και οι τριπτάνες έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο συγκριτικά με τα κοινά παυσίπονα. Ως γενικός, αδρός κανόνας, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι, η χρήση των αναλγητικών δεν θα πρέπει να ξεπερνάει τις δύο ημέρες ανά εβδομάδα (κατά μέσο όρο).

Αντιμετώπιση του πονοκεφάλου από κατάχρηση αναλγητικών

Το σημαντικότερο θεραπευτικό βήμα είναι η απόσυρση των υπεύθυνων φαρμάκων προκειμένου να διακοπεί ο φαύλος κύκλος της κεφαλαλγίας. Ο τρόπος απόσυρσης εξατομικεύεται και συζητείται διεξοδικά με τους πάσχοντες. Παράλληλα, χορηγείται προφυλακτική θεραπεία για τον υποκείμενο πονοκέφαλο. Αμέσως μετά τη διακοπή των αναλγητικών, ο πονοκέφαλος τυπικά επιδεινώνεται προσωρινά προτού υφεθεί. Κατά το χρονικό διάστημα αυτό, ενδέχεται να χορηγηθούν επιπλέον φάρμακα για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων.

Πονοκέφαλος που οφείλεται σε τραυματισμό της κεφαλής ή του αυχένα

Η μετατραυματική κεφαλαλγία αποτελεί ένα συχνό δευτεροπαθή πονοκέφαλο. Εμφανίζεται συνήθως εντός 7 ημερών από την κάκωση και δεν έχει ειδικά χαρακτηριστικά: μπορεί να μοιάζει με κεφαλαλγία τάσης ή με ημικρανία. Ενίοτε, συνοδεύεται από συμπτώματα όπως ζάλη, διαταραχή της συγκέντρωσης, ευερεθιστότητα, αϋπνία και άγχος, συνιστώντας το μετα-διασεισικό σύνδρομο. Κατά κανόνα, ο μετατραυματικός πονοκέφαλος υποχωρεί εντός 3 μηνών (πολλές φορές εντός εβδομάδων). Ωστόσο, σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να καταστεί επίμονος. Επισημαίνεται ότι, αν και πρόκειται για μικρό ποσοστό, η κεφαλαλγία μετά από κάκωση της κεφαλής ενδέχεται να οφείλεται σε αναπτυσσόμενο ενδοκρανιακό αιμάτωμα. Για το λόγο αυτό, κάθε τέτοιος πονοκέφαλος χρήζει άμεσης ιατρικής εκτίμησης.

Πονοκέφαλος που οφείλεται σε φάρμακα ή ουσίες

Οι πονοκέφαλοι αυτής της κατηγορίας δεν οφείλονται σε κατάχρηση φαρμάκων (όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενη ενότητα), αλλά σε λήψη τους εντός θεραπευτικών πλαισίων. Συνήθως, εμφανίζονται σε στενή χρονική συσχέτιση με τη λήψη του υπεύθυνου σκευάσματος και υποχωρούν με τη διακοπή του. Ιδιαίτερα ευπαθείς σε αυτό το είδος κεφαλαλγίας είναι οι πάσχοντες από ημικρανία. Τα συνηθέστερα φάρμακα ή ουσίες που ενοχοποιούνται είναι τα ακόλουθα:

• Νιτρώδη (χρησιμοποιούνται σε καρδιολογικές παθήσεις)
• Αναστολείς φωσφοδιεστεράσης (χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση της στυτικής δυσλειτουργίας)
• Ορμονικά σκευάσματα (αντισυλληπτικά)
• Φάρμακα που αυξάνουν την αρτηριακή πίεση
• Αλκοόλ
• Κοκαΐνη

Επίσης, η διακοπή λήψης καφεΐνης, αντισυλληπτικών, αντικαταθλιπτικών ή αντιφλεγμονωδών, ενδέχεται να οδηγήσει σε παροδικό πονοκέφαλο.

Πονοκέφαλος που οφείλεται σε διαταραχές των αγγείων

Η ομάδα αυτή είναι ετερογενής και περιλαμβάνει ασυνήθεις δευτεροπαθείς κεφαλαλγίες που οφείλονται σε σοβαρές υποκείμενες νοσολογικές οντότητες. Πολλές από αυτές εκδηλώνονται με επιπρόσθετα νευρολογικά συμπτώματα, τα οποία δεν αφήνουν περιθώρια αμφιβολίας για την ύπαρξη επικίνδυνης παθολογίας (για παράδειγμα η εγκατάσταση ημιπληγίας με πονοκέφαλο λόγω αιμορραγικού εγκεφαλικού επεισοδίου). Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις, ο πονοκέφαλος μπορεί να δεσπόζει στην όλη εικόνα, με τα νευρολογικά συμπτώματα να είναι -αρχικά- ελάχιστα ή να απουσιάζουν. Η έγκαιρη διάγνωση αυτών των μορφών κεφαλαλγίας είναι σημαντική, καθώς μπορεί να οδηγήσει στην πρόληψη σοβαρών επιπλοκών. Οι κυριότεροι εκπρόσωποι αυτής της κατηγορίας είναι:

• Η υπαραχνοειδής αιμορραγία (στην πλειοψηφία των περιπτώσεων οφείλεται στη ρήξη ανευρύσματος).
• Ο διαχωρισμός της καρωτίδας (συνήθως συνοδεύεται από πτώση του ενός βλεφάρου και ανισοκορία) ή μιας εκ των σπονδυλικών αρτηριών.
• Η θρόμβωση εγκεφαλικών φλεβών ή φλεβωδών κόλπων (σχετίζεται με καταστάσεις υπερπηκτικότητας του αίματος, εγκυμοσύνη, λήψη αντισυλληπτικών, κ.ά.)
• Η κροταφική αρτηρίτιδα (εκδηλώνεται σε άτομα άνω των 50 ετών και συνοδεύεται από αύξηση της ταχύτητας καθίζησης ερυθρών αιμοσφαιρίων στο αίμα).

Αν και τα χαρακτηριστικά της κεφαλαλγίας που οφείλεται σε αγγειακές διαταραχές ποικίλλουν, ένα ιδιαίτερο πρότυπο που συχνά τις χαρακτηρίζει είναι εκείνο της απότομης εγκατάστασης ενός νέου, δυνατού πονοκεφάλου (φθάνει στη μέγιστη έντασή του εντός ενός λεπτού). Το κλινικό αυτό πρότυπο ονομάζεται και «κεραυνοβόλος κεφαλαλγία» (thunderclap headache) και, αν και δεν οφείλεται πάντα σε αγγειακές διαταραχές, χρήζει επείγουσας διερεύνησης.

Πονοκέφαλος που οφείλεται σε μεταβολές της ενδοκράνιας πίεσης

Οι πονοκέφαλοι αυτής της ομάδας είναι ασυνήθεις και σχετίζονται είτε με την αύξηση είτε με τη μείωση της ενδοκράνιας πίεσης. Σε γενικές γραμμές, είναι καθημερινοί και επίμονοι, ενώ συχνά συνοδεύονται από επιπρόσθετα συμπτώματα.

Αύξηση της ενδοκράνιας πίεσης μπορεί να προκύψει από μια πληθώρα αιτιών, όπως χωροκατακτητικές εξεργασίες (όγκοι ή αιματώματα), φάρμακα, λοιμώξεις του νευρικού συστήματος, παρεμπόδιση της ροής του εγκεφαλονωτιαίου υγρού (υδροκέφαλος) κ.ά. Ιδιαίτερη κεφαλαλγία αυτής της κατηγορίας είναι η ιδιοπαθής ενδοκράνια υπέρταση, μια πάθηση που παρατηρείται κυρίως σε νέες γυναίκες. Αν και δεν συμβαίνει πάντα, ο πονοκέφαλος αυτής της αιτιολογίας τείνει να έχει μέγιστη ένταση κατά την αφύπνιση, να συνοδεύεται από ναυτία και ενίοτε από διπλωπία. Η παρατεινόμενη ενδοκράνια υπέρταση βλάπτει τα οπτικά νεύρα και μπορεί να οδηγήσει σε τύφλωση εάν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα.

Η χαμηλή ενδοκράνια πίεση οδηγεί συνήθως σε πονοκέφαλο με ορθοστατικό χαρακτήρα. Ο πόνος, κατά κανόνα εμφανίζεται μέσα σε λίγα λεπτά από την έγερση από το κρεβάτι (σε όρθια θέση), και υποχωρεί μόλις οι πάσχοντες ξαπλώσουν (σε ύπτια θέση). Συνήθως παρατηρείται μετά από οσφυονωτιαία παρακέντηση ή επεμβάσεις στη σπονδυλική στήλη, ενδέχεται όμως να εμφανιστεί και χωρίς προφανή αιτία.