ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ

Όταν η ψυχή διαταράσσει τη σχέση µε το φαγητό

Διαστάσεις επιδηµίας παίρνουν πλέον και στη χώρα µας οι διατροφικές διαταραχές, καθώς υπολογίζεται ότι περισσότεροι από ένα εκατοµµύριο έφηβοι και νέοι βρίσκονται καθηµερινά αντιµέτωποι µε το σοβαρό αυτό πρόβληµα.
Στην Ελλάδα αυτή τη στιγµή νοσεί το 6% του πληθυσµού (1% από Νευρική Ανορεξία και 5% από Νευρική Βουλιµία) ενώ ένα επιπλέον 7%, φέρει µερικώς κάποια χαρακτηριστικά συµπτώµατα και από τις δύο νόσους
(οι άτυπες µορφές συν η αδηφαγική διαταραχή), ανεβάζοντας έτσι το συνολικό ποσοστό των πασχόντων σε περίπου 13%.
Η νευρική ανορεξία, η νευρική βουλιµία και η αδηφαγική διαταραχή προκαλούν πολλά σωµατικά και ψυχολογικά προβλήµατα και φτάνουν να διαστρεβλώνουν, τόσο τη συµπεριφορά όσο και τη σκέψη του ατόµου. Το άτοµο που πάσχει από διατροφική διαταραχή ακολουθεί συµπεριφορές ελέγχου του σχήµατος και του βάρους του, που αγγίζουν την υπερβολή, ενώ τα βασικά συναισθήµατα που κυριαρχούν στην ψυχή του είναι το άγχος και η ντροπή. Ο στόχος είναι κοινός, η απόκτηση του τέλειου σώµατος, πίσω από τον οποίο συχνά «κρύβεται» µια βεβαρηµένη ψυχή που ζητά «βοήθεια» µε το δικό της τρόπο. Τα όρια µεταξύ των τριών διαταραχών µοιάζουν δυσδιάκριτα. «Η νόσος ανακυκλώνεται κι απλώς εναλλάσσονται τα συµπτώµατα. Η διατροφική διαταραχή δεν φεύγει εύκολα», σηµείωσε η διευθύντρια του Ελληνικού Κέντρου Διατροφικών Διαταραχών, κυρία Μαρία Τσιάκα, µε αφορµή την 1η Πανελλήνια Ηµερίδα για την Οικογένεια και τις Διατροφικές Διαταραχές που πραγµατοποιήθηκε στην Αθήνα. Αξίζει να σηµειωθεί πως, υπάρχουν και πολλές άτυπες µορφές αυτών των διαταραχών, που είναι πολύ δύσκολο να διαγνωστούν.
Έτσι, ενώ που παραπάνω µιλήσαµε για ένα εκατοµµύριο περιστατικά, πρέπει να σηµειωθεί ότι, µεγάλο µέρος αυτών των περιπτώσεων, παραµένει αδιάγνωστο.
Η νευρική ανορεξία εµφανίζεται, συνήθως, στην εφηβεία, σαν µια δίαιτα που τελικά βγαίνει εκτός ελέγχου, µε την πρόγνωση της νόσου να είναι χειρότερη στις µεγαλύτερες ηλικίες, όταν το βάρος είναι πολύ χαµηλό και ο ρυθµός απώλειας βάρους πάρα πολύ γρήγορος.
Πριν ακόµη µιλήσει κανείς για τις παρεµβάσεις, που µπορούν να γίνουν σε αυτά τα άτοµα, καλό είναι όµως να δει τα αίτια του προβλήµατος.
Αίτια – προδιαθεσικοί παράγοντες
Οικογένεια: Οι ειδικοί έχουν αρχίσει να διακρίνουν πλέον µία συσχέτιση µεταξύ της διατροφικής συµπεριφοράς της µητέρας και της διατροφικής διαταραχής του παιδιού. Πλέον στα ειδικά κέντρα καταφθάνουν ασθενείς µε διατροφική διαταραχή «δεύτερης γενιάς», που εµφανίζουν το πρόβληµα µετά την µητέρα τους.
Προσωπικότητα: Τα άτοµα που πάσχουν από διατροφικές διαταραχές είναι συνήθως άτοµα ευσυνείδητα, συνεπή και τελειοµανή, που δηµιουργούν ψυχαναγκασµό γύρω από τα πράγµατα που φτιάχνουν ή µε τα οποία ασχολούνται κι επιθυµούν πάντα να ευχαριστούν τους άλλους, ενώ εκτιµούν την αγνότητα και τον ασκητισµό.
Τραυµατικές εµπειρίες: Ένα στα τρία άτοµα που εµφανίζουν διατροφική διαταραχή, έχουν κακοποιηθεί σεξουαλικά. Ένα κορίτσι που κακοποιείται ή δέχεται παρενόχληση µέσα στο ίδιο του το σπίτι, µπαίνει µέσα στη διαταραχή. Στόχος της είναι να πάψει να είναι γυναίκα, γιατί πιστεύει πως, αν το πετύχει αυτό, θα πάψει να δέχεται και την παρενόχληση.
Μια απώλεια, ένα διαζύγιο, µία µετακόµιση, µια αλλαγή σχολείου, ακόµη και το bullying που δέχονται πολλά παχύσαρκα παιδιά στο σχολείο, ακούγοντας διαρκώς σχόλια για το βάρος τους µπορούν επίσης να ανοίξουν το φαύλο κύκλο της διατροφικής διαταραχής. Το 50% των παχύσαρκων παιδιών που δέχθηκαν τέτοιας µορφής βία στο σχολείο, µπήκαν σε διατροφική διαταραχή στη διάρκεια της εφηβείας και έθεσαν σαν στόχο της ζωής τους να γίνουν λεπτές/οί.
Περιβάλλον: Όσο κι αν θεωρούµε πως σηµαντικό µερίδιο ευθύνης έχουν τα µίντια και η βιοµηχανία της δίαιτας, η κα Τσιάκα επισηµαίνει πως, «η νευρική ανορεξία γεννήθηκε πριν από 150 χρόνια, που τα µίντια δεν υπήρχαν. Κάνουµε έρευνες για να δούµε πού οφείλεται και αναζητούµε τις απαντήσεις µεταξύ άλλων και σε γενετικούς παράγοντες».
Πού µπορεί όµως να οδηγήσει τον πάσχοντα όλη αυτή η κατάσταση; Εκτός από ψυχολογικό, το πρόβληµα είναι σε µεγάλο βαθµό και σωµατικό:
- ανισορροπία ηλεκτρολυτών από τους εµετούς και τα καθαρτικά. Αν στον οργανισµό πέσουν ταυτόχρονα το κάλιο και το νάτριο, η κατάληξη για τον ασθενή µπορεί να είναι ακόµη και µοιραία. Έχουν καταγραφεί περιστατικά όπου οι πάσχοντες πέθαναν από υποκαλαιµία, ενώ βρίσκονταν στην λεκάνη της τουαλέτας.
- προβλήµατα στα νεφρά, καθώς από τους εµέτους αποβάλλονται όλα τα απαραίτητα για τον οργανισµό συστατικά.
- στοµαχικά προβλήµατα. Προκαλείται αδυναµία της βαλβίδας, λόγω των επαναλαµβανόµενων εµετών.
- κατάρρευση των τοιχωµάτων του εντέρου.
Συµπτώµατα / χαρακτηριστικά
ΝΕΥΡΙΚΗ ΑΝΟΡΕΞΙΑ
Τα άτοµα που πάσχουν από αυτήν:
• Αρνούνται να διατηρήσουν το βάρος τους πάνω από το κατώτερο φυσιολογικό για την ηλικία και το ύψος τους. Έχουν 15% λιγότερο βάρος από το αναµενόµενο.
• Διακατέχονται από έντονο φόβο να µην πάρουν λίπος.
• Ο τρόπος που αξιολογούν τη ζωή τους καθορίζεται απόλυτα από το βάρος και το µέγεθός τους. Αρνούνται να δεχθούν την σοβαρότητα της κατάστασής τους.
• Έχουν την πεποίθηση ότι είναι χοντροί/ές.
• Οι γυναίκες χάνουν την έµµηνο ρύση τους λόγω της ασιτίας.
• Διακατέχονται από συναισθήµατα ντροπής, ενοχές και χαµηλή σεξουαλική επιθυµία, γιατί υπάρχει σηµαντική ορµονική διαταραχή λόγω της ασιτίας.
ΝΕΥΡΙΚΗ ΒΟΥΛΙΜΙΑ
Εδώ µπορεί κανείς να δει:
• Επαναλαµβανόµενα βουλιµικά επεισόδια που χαρακτηρίζονται από έλλειψη ελέγχου και κατανάλωση τεραστίων ποσοτήτων τροφής.
• Ένα άτοµο που προκαλεί εµετό ή κάνει χρήση διουρητικών, καθαρτικών ή χαπιών για την απώλεια βάρους κι ακολουθεί γενικά αντισταθµιστικές συµπεριφορές, έπειτα από κάθε βουλιµικό επεισόδιο.
• Ένα άτοµο που κάνει υπεργυµναστική και ακραίες µορφές δίαιτας για να χάσει βάρος.
• Βουλιµικά επεισόδια, το λιγότερο 2 φορές την εβδοµάδα.
• Διαφορετικά µεταξύ τους αλλά τεράστια σε ποσότητα και διάρκεια βουλιµικά επεισόδια. Κάποιοι ασθενείς µπορούν να καταναλώσουν έως και 12.000 θερµίδες µέσα σε διάστηµα δύο µόλις ωρών! Συνήθως καταπίνουν, δεν µασάνε την τροφή τους.
• Ανθρώπους που αυτοεκτιµώνται µε βάση το µέγεθος και το βάρος τους και έχουν πολύ κακή εικόνα σώµατος.
• Αυτοτραυµατισµούς των πασχόντων, προκειµένου να νιώσουν πως εκτονώνεται ο πόνος και η ένταση που βιώνει.
ΑΔΗΦΑΓΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ
Τα βασικά χαρακτηριστικά της διαταραχής είναι:
• Τα επαναλαµβανόµενα επεισόδια υπερφαγίας, που συνήθως χαρακτηρίζονται από µεγάλη ποσότητα κατανάλωσης τροφής σε σύντοµο χρονικό διάστηµα, π.χ. µέσα σε 2-3 ώρες. Συνοδεύονται κυρίως από την αίσθηση απώλειας ελέγχου κατά τη διάρκεια του βουλιµικού επεισοδίου, π.χ. το συναίσθηµα ότι δεν µπορεί να σταµατήσει να τρώει ή να ελέγξει πόσο τρώει.
• Ο γρήγορος ρυθµός κατανάλωσης της τροφής.
• Ότι ο πάσχων τρώει συνήθως µόνος/η, γιατί αισθάνεται ντροπή και αµηχανία µπροστά στους άλλους για τις ποσότητες που καταναλώνει. Μετά από κάθε βουλιµικό επεισόδιο, νιώθει αηδία για τον εαυτό του, θλίψη και τεράστια ενοχή.
• Η συχνότητα των επεισοδίων είναι δύο φορές την εβδοµάδα, για 6 µήνες.
• Ότι εδώ, τα βουλιµικά επεισόδια δεν συνοδεύονται συνήθως από εµετούς, καθαρτικά, αυστηρές δίαιτες, υπεργυµναστική, διουρητικά, χάπια διαίτης.
Αντιµετώπιση
Η διαδροµή στα σκοτεινά µονοπάτια των διατροφικών διαταραχών, δεν µπορεί να είναι µοναχική. Οι γονείς, η οικογένεια πρέπει να αποτελούν λύση στο πρόβληµα και µπορούν πράγµατι να βοηθήσουν, αν κινηθούν σωστά. Όπως επεσήµανε, µιλώντας στην ηµερίδα η Janet Treasure, καθηγήτρια του King’s College Institute of Psychiatry, η οικογένεια δεν ευθύνεται για την εµφάνιση των διατροφικών διαταραχών, όµως συχνά «συντονίζεται» µε τη νόσο, µε αποτέλεσµα να ισχυροποιεί και να διαιωνίζει το πρόβληµα.
Πώς πρέπει όµως να αντιδράσουν οι γονείς;
* Δεν ωφελεί να αυτοκατηγορούνται. Ένας γονιός που αισθάνεται ενοχή δεν είναι βοηθητικός για το παιδί, είναι αποδυναµωµένος.
* Δεν πρέπει να είναι υπερβολικά προστατευτικοί προς τον πάσχοντα, αλλά να του δίνουν χώρο να αυτονοµηθεί. Υπερπροστατεύοντας το παιδί, του περνούν το µήνυµα ότι ο κόσµος είναι απειλητικός και το σφίγγουν στον κλοιό τους. Έτσι, ο πάσχων δεν µαθαίνει ποτέ να αντιµετωπίζει και να ανταπεξέρχεται στα προβλήµατα και πνίγεται ολοένα και περισσότερο από όλη αυτήν την κατάσταση. Το αποτέλεσµα; Και οι δύο πλευρές, αποδυναµώνονται πλήρως συναισθηµατικά.
* Δεν πρέπει να απαιτούν από τον πάσχοντα να τους υπακούσει, προβάλλοντάς του λογικά επιχειρήµατα. Ακόµη κι αν ο τελευταίος υπακούσει, δεν αναπτύσσει ο ίδιος την αυτοπεποίθηση και τις ικανότητες να αντιµετωπίσει παρόµοιες καταστάσεις, χωρίς βοήθεια.
* Δεν πρέπει να κατηγορούν το παιδί για το πρόβληµά του ή να είναι επικριτικοί.
* Πρέπει να προσπαθήσουν να καταλάβουν τη δυσκολία που αντιµετωπίζει το παιδί τους. Δεν πρέπει να αντιπαρατεθούν µαζί του, αλλά να βρίσκονται δίπλα του. Υπάρχουν όµως και γονείς που φοβούνται πραγµατικά να διαχειριστούν την κατάσταση. Κρύβονται στο καβούκι τους, δεν µιλούν σε κανέναν για το πρόβληµα, αισθάνονται ντροπή κι ενοχές γι’ αυτό –χωρίς αυτό να σηµαίνει ότι δεν ενδιαφέρονται- και πιστεύουν πως αποφεύγοντας το πρόβληµα, αυτό θα λυθεί. Κάτι τέτοιο µπορεί να λειτουργήσει πολύ αρνητικά για το παιδί, που, παρερµηνεύοντας τη συµπεριφορά του γονιού, µπορεί να αισθανθεί πως δεν το αγαπούν, να πέσει κι άλλο η αυτοεκτίµησή του και να βυθιστεί ακόµη περισσότερο στη διατροφική διαταραχή.
* Πρέπει να «αγκαλιάσουν» το παιδί µε τη διατροφική διαταραχή µε ηρεµία, φροντίδα, ζεστασιά, ψυχραιµία και συµπόνια.