ΜΕΝΟΥ

Τετάρτη 18 Μαρτίου 2009

Σκλήρυνση κατά πλάκας: η γνωστότερη νευρολογική νόσος

Η σκλήρυνση κατά πλάκας είναι η γνωστότερη ασθένεια που προσβάλλει το νευρικό σύστημα του ανθρώπου σε ολόκληρο τον κόσμο, ενώ στη χώρα μας οι πάσχοντες ξεπερνούν τα 10.000 άτομα.


Εισαγωγή

Πρόκειται για μια χρόνια ασθένεια του νευρικού συστήματος, στην οποία το ανοσοποιητικό σύστημα του ίδιου του ασθενή καταστρέφει σταδιακά το προστατευτικό κάλυμμα των νευραξόνων των νευρικών κυττάρων, προκαλώντας προβλήματα σε διάφορες αισθητικές και κοινωνικές λειτουργίες του οργανισμού. Η σκλήρυνση κατά πλάκας δεν είναι μεταδοτική ασθένεια, δεν έχει σαφή κληρονομική μορφή και δεν αποτελεί ψυχική διαταραχή. Η βαρύτητα και η κλινική πορεία της νόσου διαφέρουν σημαντικά από ασθενή σε ασθενή, ενώ ο μέσος όρος ζωής των ασθενών δεν διαφέρει από αυτόν του φυσιολογικού πληθυσμού.


Η ιστορία της νόσου

Η πρώτη αναφορά στη νόσο γίνεται το 1822, στο προσωπικό ημερολόγιο του Γάλλου ευγενή Αugust DEste, όπου περιγράφει προοδευτική απώλεια της όρασής του, μούδιασμα, σωματική αδυναμία, δυσκολία στο περπάτημα, αστάθεια και κατάθλιψη. Μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα οι αναφορές στα συμπτώματα της νόσου ήταν αρκετά ασαφείς, ώσπου το 1868 ο Γάλλος γιατρός Jean-Martin Charcot περιέγραψε λεπτομερώς την ασθένεια και έγραψε το πρώτο βιβλίο για τα χαρακτηριστικά και την αντιμετώπισή της.


Γενικά χαρακτηριστικά

Η σκλήρυνση κατά πλάκας είναι μια αυτοάνοση ασθένεια του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος, το οποίο αποτελείται από τον εγκέφαλο και το νωτιαίο μυελό. Αν και η αιτιολογία της είναι άγνωστη, οι επιστήμονες είναι σε θέση να γνωρίζουν ότι πρόκειται για μια διαταραχή του ανοσοποιητικού συστήματος, που αντιδρά ανώμαλα προσπαθώντας να εξουδετερώσει κάποιο εξωτερικό εισβολέα, που είναι πιθανότατα κάποιος ιός ή άλλος άγνωστος παράγοντας.

Η νόσος εμφανίζεται περισσότερο στις γυναίκες (σε αναλογία 2:1), δείχνει ιδιαίτερη προτίμηση και στη λευκή φυλή, ενώ τα συμπτώματά της παρουσιάζονται συνήθως στις ηλικίες από τα 18 μέχρι τα 50 χρόνια. Η σκλήρυνση κατά πλάκας προσβάλλει, ανάλογα με τη χώρα και την πληθυσμιακή ομάδα, 2-150 άτομα ανά 100.000 γενικού πληθυσμού.


Η πρόκληση της βλάβης

Ο εγκέφαλος του ανθρώπου δουλεύει αμφίδρομα, αφού από τη μια πλευρά παραλαμβάνει τα ερεθίσματα των αισθητηρίων οργάνων της περιφέρειας, ενώ από την άλλη δίνει τις εντολές για την κίνηση των μερών του σώματος. Η βασική δομική μονάδα του νευρικού συστήματος είναι το νευρικό κύτταρο ή νευρώνας, που αποτελείται από το σώμα, τον επιμήκη άξονα και τις δενδροειδείς διακλαδώσεις. Ο νευρικός άξονας μεταβιβάζει τα νευρικά ερεθίσματα (όπως το καλώδιο του ηλεκτρικού ρεύματος), ενώ γύρω από αυτόν υπάρχει ένα περίβλημα από μυελίνη που τον προστατεύει και τον μονώνει (σε αντιστοιχία με το πλαστικό περίβλημα του ηλεκτρικού καλωδίου) . Για να μεταδοθεί σωστά κάποιο νευρικό ερέθισμα, θα πρέπει τόσο ο νευρικός άξονας, όσο και το κάλυμμά του, η μυελίνη, να βρίσκονται σε άριστη κατάσταση.

Στη σκλήρυνση κατά πλάκας το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενή, για άγνωστους λόγους, δεν αναγνωρίζει το περίβλημα της μυελίνης ως δικό του στοιχείο, αλλά του επιτίθεται με τα αμυντικά Τ λεμφοκύτταρα, προκαλώντας τη σταδιακή καταστροφή του και δημιουργώντας μια ουλή που ονομάζεται πλάκα ή σκλήρυνση. Η συγκεκριμένη διαδικασία λέγεται απομυελίνωση, ενώ οι ‘’πλάκες’’ λευκού χρώματος είναι αναγνωρίσιμες (συχνά και από μη ειδικούς) σε μαγνητικές τομογραφίες, γι΄αυτό και η νόσος ονομάζεται ‘’σκλήρυνση κατά πλάκας’’. Επειδή ο ρόλος της μυελίνης στη μετάδοση της πληροφορίας στο νευρικό σύστημα είναι σημαντικός, η τοπική καταστροφή της έχει ως άμεσο αποτέλεσμα την διαταραχή της λειτουργίας τόσο των αισθήσεων, όσο και των κινήσεων του σώματος.


Μια νόσος με δύο πρόσωπα

Η σκλήρυνση κατά πλάκας έχει διαφορετικές εκφράσεις, αφού εμφανίζεται με πολλούς διαφορετικούς τύπους ανάμεσα στους ασθενείς. Επίσης, είναι δυνατόν ακόμη και το ίδιο άτομο να παρουσιάζει διαφορετικά συμπτώματα, με το πέρασμα του χρόνου. Η νόσος αυτή, δηλαδή, είναι προσωπική και χαρακτηριστική για κάθε άτομο, όπως ακριβώς το δακτυλικό του αποτύπωμα. Οι 9 στους 10 ασθενείς εμφανίζουν τη υποτροπιάζουσα μορφή της νόσου, δηλαδή αυτήν που παρουσιάζει εξάρσεις και υφέσεις. Τα συμπτώματα μπορούν να διαρκούν λίγες ημέρες, εβδομάδες ή μήνες, να εξαφανίζονται και στη συνέχεια να επανεμφανίζονται με ίδια ή και διαφορετική μορφή. Οι εξάρσεις της νόσου, δηλαδή τα διαστήματα εμφάνισης έντονων συμπτωμάτων, δεν είναι καθορισμένες. Μπορεί να εμφανιστούν εντελώς απροειδοποίητα ή να πυροδοτηθούν από κάποια ίωση ή ακόμη και από την αρνητική ψυχολογική κατάσταση του ασθενή, λόγω διαταραχής του ανοσοποιητικού του συστήματος.

Οι περισσότεροι ασθενείς προσβάλλονται από μια ήπια μορφή της νόσου που δεν καταλήγει σε σωματική ή διανοητική ανικανότητα. Μικρός, όμως, αριθμός από αυτούς θα έλθει ανέλπιστα αντιμέτωπος και θα κληθεί να αντιμετωπίσει απλές ή και σοβαρότερεςς μορφές αναπηρίας.


Συμπτώματα

Η καταστροφή του περιβλήματος των νευρικών κυττάρων μπορεί να επηρεάσει τόσο τα αισθητήρια, όσο και τα κινητήρια νεύρα, επιδρώντας ανασταλτικά σε όλες τις αισθήσεις. Ανάλογα με την περιοχή που προέκυψε η βλάβη της μυελίνης, προκύπτει και το ανάλογο σύμπτωμα: αν η βλάβη, για παράδειγμα, αφορά στις αισθητικές οδούς, ενδέχεται να παρουσιαστεί μούδιασμα στα άκρα, ενώ αν αφορά στις κινητικές οδούς, μπορεί να έχουμε κινητικά προβλήματα. Η βλάβη μπορεί να επηρεάσει οποιαδήποτε δομή του κεντρικού νευρικού συστήματος, δίνοντας και τα ανάλογα συμπτώματα, όπως οι διαταραχές ισορροπίας και η έλλειψη συντονισμού κινήσεων, που εμφανίζονται συνήθως μετά από προσβολή της παρεγκεφαλίδας.

Σε πολλές περιπτώσεις η νόσος εξελίσσεται με ΄΄ώσεις΄΄, δηλαδή με μεσοδιαστήματα στα οποία ο ασθενής είναι φαινομενικά υγιής, ενώ αντίθετα, σε άλλες περιπτώσεις, τα συμπτώματα σταθεροποιούνται και επιδεινώνονται με το πέρασμα του χρόνου. Οι συνεχείς και επαναλαμβανόμενες βλάβες, όμως, της μυελίνης των νευρικών κυττάρων, με την πάροδο του χρόνου δημιουργούν μόνιμες βλάβες, που είναι κοινές σε μεγάλο αριθμό ασθενών, όπως δυσκολία στην κίνηση, τρεμούλιασμα, νυσταγμός, μερική παράλυση των άκρων, αστάθεια, απώλεια μνήμης, ξαφνικό και ανεξήγητο αίσθημα κόπωσης, προβλήματα στην ούρηση, σπαστικότητα, οι διαταραχές στην όραση ή η ψευδοευφορία.

Είναι απαραίτητο, πάντως, να διευκρινιστεί ότι η παρουσία κάποιου από τα παραπάνω συμπτώματα δεν σημαίνει απαραίτητα παρουσία της νόσου, αφού μπορούν να παρατηρηθούν και σε πολλές άλλες παθολογικές καταστάσεις, όπως όγκοι, αποστήματα, αγγειακά επεισόδια, φλεγμονές του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος κ.ά. Η διάγνωση της νόσου γίνεται μόνο από ειδικούς νευρολόγους, μετά τη διενέργεια μιας σειράς εξειδικευμένων εξετάσεων.


Διάγνωση

Τα αρχικά συμπτώματα, όπως το ξαφνικό αίσθημα κόπωσης και οι διαταραχές της συμπεριφοράς και της όρασης, δεν είναι χαρακτηριστικά της σκλήρυνσης κατά πλάκας. Συχνά, μάλιστα, οι ασθενείς αντιμετωπίζονται ως νευρωτικοί και υποχόνδριοι. Ουσιαστικά δεν υπάρχει μία μόνο κύρια εξέταση που να ανιχνεύει τη νόσο με απόλυτη ακρίβεια. Πολύ συχνά η διάγνωση γίνεται με την ‘’εις άτοπο απαγωγήν’’, δηλαδή μετά από αποκλεισμό άλλων παθολογικών καταστάσεων με τα ίδια συμπτώματα.

Η διάγνωση της νόσου γίνεται με τις παρακάτω εξετάσεις:

  • Ιατρικό ιστορικό: Καταγράφεται από το γιατρό το ακριβές ιστορικό των συμπτωμάτων της νόσου
  • Νευρολογική εξέταση: Γίνεται αναλυτική ιατρική εξέταση από το νευρολόγο, που περιλαμβάνει έλεγχο αντανακλαστικών και μέτρηση αντίδρασης σε εξωτερικά ερεθίσματα
  • Οσφυονωτιαία παρακέντηση: Μετά από αναρρόφηση με βελόνα, ελέγχεται η ύπαρξη αντισωμάτων στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό, δηλαδή στο υγρό που κυκλοφορεί γύρω από το νωτιαίο μυελό και τον εγκέφαλο.
  • Μαγνητική τομογραφία: Αποδίδει λεπτότατες τομές του εγκεφάλου και του νωτιαίου μυελού, στις οποίες απεικονίζονται οι χαρακτηριστικές λευκές πλάκες της νόσου (προσεγγίζει τη διάγνωση με ποσοστό επιτυχίας 97%)
  • Εξετάσεις προκλητών δυναμικών όρασης και ακοής: Γίνεται, με τη βοήθεια ηλεκτροδίων, μέτρηση της ταχύτητας διαβίβασης των νευρικών ερεθισμάτων, η οποία διαταράσσεται στην περίπτωση καταστροφής του περιβλήματος των νευρικών κυττάρων


Θεραπευτική αντιμετώπιση

Η θεραπευτική αντιμετώπιση της σκλήρυνσης κατά πλάκας βασίζεται κυρίως στη χορήγηση ανοσοκατασταλτικών-ανοσοτροποποιητικών φαρμάκων, στην ψυχολογική υποστήριξη των ασθενών και στη φυσική αποκατάστασή τους με τη βοήθεια φυσιάτρων και φυσικοθεραπευτών. Οι εξάρσεις της νόσου μπορούν να αντιμετωπιστούν με κορτικοειδή, τα οποία έχουν αντιφλεγμονώδη και ανοσοκατασταλτική δράση, πάντα υπό την καθοδήγηση εξειδικευμένου ιατρού. Τα κορτικοειδή ανακόπτουν την πορεία της φλεγμονής, βοηθώντας στην ύφεση της νόσου.

Τα πιο σύγχρονα φάρμακα, πάντως, για την αντιμετώπιση της νόσου περιέχουν ειδικά μονοκλωνικά αντισώματα, που παρεμποδίζουν την είσοδο των Τ-λεμφοκυττάρων στον εγκέφαλο, περιορίζοντας τις βλάβες στο περίβλημα των νευρικών κυττάρων.

Γενικά, αφού η αιτιολογία της νόσου είναι άγνωστη, τα συμπτώματά της αντιμετωπίζονται, εάν και όταν εμφανιστούν, με τα ανάλογα φάρμακα. Υπάρχουν, επίσης, αρκετά φαρμακευτικά σκευάσματα που καταστέλλουν το ανοσοποιητικό σύστημα, ενώ συνεχώς ανακαλύπτονται και νέες ουσίες που ελαττώνουν τον αριθμό και το μέγεθος των νέων πλακών στον εγκέφαλο ή αντιμετωπίζουν άλλα συμπτώματα της νόσου, όπως ο πόνος, οι διαταραχές κίνησης και συμπεριφοράς ή τα ουρολογικά προβλήματα.

Για κάθε λήψη φαρμάκου, πάντως, καθώς και για οποιοδήποτε πρόβλημα που σχετίζεται με τη νόσο, θα πρέπει να ενημερώνεται ο θεράπων ιατρός, ώστε να καθοδηγήσει με υπεύθυνο τρόπο τον ασθενή και να τον βοηθήσει αποτελεσματικά και υπεύθυνα στην αντιμετώπιση του προβλήματός του.


Αναζήτηση βοήθειας

Τα σύγχρονα υγειονομικά συστήματα διαθέτουν πλήθος επιστημονικών ειδικοτήτων που μπορούν να σταθούν στο πλευρό των ασθενών, αλλά και των ανθρώπων που τους φροντίζουν:

  • Νευρολόγοι: είναι οι ειδικοί γιατροί που θέτουν τη διάγνωση της νόσου και καθοδηγούν θεραπευτικά τον ασθενή
  • Φυσίατροι ή γιατροί αποκατάστασης: σχεδιάζουν το είδος και το πρόγραμμα των ασκήσεων που πρέπει να κάνουν οι ασθενείς, αλλά και βοηθούν στην επιλογή βοηθημάτων κίνησης
  • Φυσικοθεραπευτές: είναι οι επιστήμονες που βοηθούν σε προβλήματα κινητικότητας και ισορροπίας, σε συνεργασία με τους φυσίατρους και τους νευρολόγους
  • Κοινωνικοί λειτουργοί: ενημερώνουν τους ασθενείς για τον τρόπο που μπορούν να βοηθηθούν από το κράτος και τις υπηρεσίες του, αλλά και προετοιμάζουν την ομαλή επανένταξη στην επαγγελματική και κοινωνική τους ζωή

· Ψυχίατροι και ψυχολόγοι: μπορούν να βοηθήσουν τους ασθενείς και τις οικογένειές τους να αντιμετωπίσουν καλύτερα τόσο τις πιθανές ψυχικές διαταραχές της νόσου, όσο και την μελλοντική πορεία της ζωής τους

Εκτός από τις παραπάνω βασικές ειδικότητες, υπάρχουν ακόμη και πολλοί άλλοι επιστήμονες που μπορούν να παράσχουν τις εξειδικευμένες τους υπηρεσίες, όπως οι ουρολόγοι, σε προβλήματα του ουροποιητικού, οι εργοθεραπευτές, για την επανάκτηση της καθημερινής αυτονομίας, οι λογοθεραπευτές, για τα προβλήματα λόγου και επικοινωνίας, οι ειδικοί νοσηλευτές κ.α.

Επίσης, σημαντική πηγή ενημέρωσης για κάθε θέμα που αφορά στη νόσο και την αντιμετώπισή της, αποτελούν τα ειδικά κέντρα Πολλαπλής Σκλήρυνσης που λειτουργούν στη χώρα, όπως και στα Χανιά στο Γενικό Νοσοκομείο, υπό τον νευρολόγο κ. Γ. Γεωργακάκη, αλλά και η Ομάδα Αυτοβοήθειας Ατόμων με Πολλαπλή Σκλήρυνση (Κροκιδά 16, τηλ. 28210-51394, 6977-566640 και 6972-603166), που λειτουργεί σε συνεργασία με την Ελληνική Εταιρεία για τη Σκλήρυνση κατά Πλάκας (Τηλ./Fax: 210-9633383).


Προληπτικές οδηγίες

Εφόσον οι αιτίες της νόσου παραμένουν αδιευκρίνιστες, δεν υπάρχουν συγκεκριμένες οδηγίες για την αποτροπή της ανάπτυξής της. Πρέπει, πάντως, να γίνει κατανοητό ότι η ζωή κανενός ανθρώπου δεν σταματά με τη διάγνωση της νόσου, αλλά απλά οι καθημερινές συνήθειες θα πρέπει να τροποποιηθούν, ώστε να προσαρμοστούν στις νέες σωματικές δυνατότητές του. Σε κάθε περίπτωση, ένας από τους καλύτερους τρόπους άμυνας απέναντι στη νόσο είναι η υιοθέτηση ενός υγιεινότερου τρόπου ζωής. Η ισορροπημένη διατροφή είναι χρήσιμη για την εξασφάλιση όλων των απαραίτητων θρεπτικών συστατικών για τη θωράκιση του ανοσοποιητικού συστήματος. H τακτική άσκηση, και ιδίως το κολύμπι, δρα ιδιαίτερα ευεργετικά στους ασθενείς με σκλήρυνση κατά πλάκας, χαρίζοντάς τους μια αίσθηση ευεξίας, ενώ η ολιγόωρη καθημερινή ξεκούραση είναι απαραίτητη για την καταπολέμηση του άγχους και τη σωματική χαλάρωση.

Οι ασθενείς θα πρέπει να γνωρίζουν ότι η αύξηση της θερμοκρασίας επηρεάζει αρνητικά το σώμα τους, παρεμποδίζοντας τη μεταφορά των νευρικών μηνυμάτων. Μετά τη μείωση της θερμοκρασίας, πάντως, η κατάσταση εξομαλύνεται και επανέρχεται στις φυσιολογικές συνθήκες. Για το λόγο αυτό, είναι καλό οι ασθενείς να αποφεύγουν τα ζεστά μπάνια και την ηλιοθεραπεία (τα μπάνια στη θάλασσα το καλοκαίρι θα πρέπει να γίνονται νωρίς το πρωί ή αργά το απόγευμα). Επίσης, άλλοι παράγοντες που μπορούν πιθανότατα να αναζωπυρώσουν τη νόσο είναι οι συναισθηματικές εντάσεις, το άγχος, το κάπνισμα και οι ιώσεις.


Επίλογος

Ο ασθενής με σκλήρυνση κατά πλάκας δεν είναι πια μόνος και δεν πρέπει να φοβάται το μέλλον του, αλλά να το αντιμετωπίζει με αισιοδοξία. Τα συμπτώματα της νόσου είναι πιθανό να μην επιτρέψουν στον ασθενή να συνεχίσει το συνηθισμένο τρόπο ζωής του, αλλά να τον αναγκάσουν να προσαρμοστεί σε νέες συνθήκες καθημερινής διαβίωσης. Ο επαναπροσδιορισμός των δυνατοτήτων και των προτεραιοτήτων είναι απαραίτητος για την αντιμετώπιση της νέας κατάστασης. Είναι προτιμότερο ο ασθενής να προσπαθήσει να κατορθώσει αυτό που μπορεί, παρά να αποτύχει σε αυτό που πλέον δεν μπορεί να κάνει.

Η επιστήμη καθημερινά κερδίζει μικρές μάχες στην αντιμετώπιση της νόσου, ενώ δεν θα αργήσει να κερδίσει και τον πόλεμο. Για το λόγο αυτό, η σκλήρυνση κατά πλάκας πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν μια συνεχής πρόκληση από τους ασθενείς, οι οποίοι, μέσα από την ανασυγκρότηση των σωματικών και ψυχικών τους δυνάμεων, οφείλουν, για τους ίδιους και για όσους τους αγαπούν, να αγωνιστούν με όλες τους τις δυνάμεις για να επιτύχουν το βέλτιστο επίπεδο προσωπικής, επαγγελματικής και κοινωνικής ζωής.

____________________________________________________

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στις 11-2-2009 στην εφημερίδα ''Χανιώτικα Νέα''


Δεν υπάρχουν σχόλια:

ΠΡΟΣΦΑΤΕΣ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ