Ανασκόπηση των Trans Λιπαρών Οξέων από την Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίµων

Μιχάλης Τορναρίτης

Ερευνητικό και Εκπαιδευτικό Ίδρυµα Υγεία του Παιδιού

Με  σκοπό  τη  διευκρίνιση  του  ρόλου  των Trans  Λιπαρών  Οξέων  στην  ανθρώπινη  υγεία,  η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζήτησε από την Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίµων (European Food Safety Authority, EFSA) µια επιστηµονική γνώµη. Η έκθεση της Αρχής δηµοσιεύθηκε τον Αύγουστο

2004 και µεταφράστηκε για την αιδιατρική Ενηµέρωση.

Τι είναι τα Trans Λιπαρά Οξέα;

Τα  ακόρεστα  λιπαρά  οξέα  είναι µόρια  που περιέχουν  τουλάχιστον  ένα  διπλό  δεσµό. Ταξινοµούνται ως cis ή trans ανάλογα µε τη δοµή του  διπλού  δεσµού µέσα  στο µόριο.  Τα περισσότερα ακόρεστα λιπαρά οξέα στη διατροφή απαντούν µε τη cis µορφή ενώ σε µικρή αναλογία µε τη trans µορφή. Τα Trans Λιπαρά Οξέα (ΤΛΟ) προέρχονται από τη διατροφή από 3 κύριες πηγές:

•   Βακτηριακό σχηµατισµό ακόρεστων λιπαρών

οξέων στο στόµαχο των µηρυκαστικών ζώων όπως  οι  αγελάδες  και  τα  πρόβατα (µεταφερόµενα  στο  λίπος,  κρέας  και  γάλα των µηρυκατικών)

•   Βιοµηχανική  υδρογόνωση  ή  στερεοποίηση

των φυτικών ελαίων που χρησιµοποιούνται για την επάλειψη λίπους ή στα µαγειρικά λίπη

•   Ζέσταµα ή τηγάνισµα των ελαίων σε υψηλές

θερµοκρασίες

Τα ΤΛΟ, εποµένως, υπάρχουν στο βοδινό και πρόβειο λίπος και τα ζωικά παράγωγα από το κρέας και το γάλα τους. Βρίσκονται επίσης σε αλείµµατα λίπους  και  προϊόντα  ζαχαροπλαστικής  όπως µπισκότα,  κέϊκς,  πίττες  και  στα  τηγανισµένα φαγητά.

Τρέχουσα Πρόσληψη

Ανάµεσα στις χώρες της Ευρωπαϊκής ένωσης η πρόσληψη  ΤΛΟ  ποικίλει  ευρέως.  Το 1995/6  η υπολογιζόµενη  πρόσληψη  ΤΛΟ  κυµαινόταν  στα 1,2-6,7 g/µέρα στους άνδρες και 1,7-4,1 g/µέρα στις γυναίκες µε τη µικρότερη κατανάλωση στις χώρες τις µεσογείου. Πρόσφατες µελέτες, πάντως, έδειξαν  ότι  η  πρόσληψη  ΤΛΟ  σε  πολλές Ευρωπαϊκές χώρες συνεχίζει να ελαττώνεται µε την

επαναπροσδιορισµό της σύνθεσης των αλειµµάτων λίπους  που στόχευαν  στη µειωµένη σύνθεση  σε ΤΛΟ.

Καρδιαγγειακά νοσήµατα

Έχει  τεκµηριωθεί  από  πολλές µελέτες  στον άνθρωπο ότι τα ΤΛΟ, όπως και τα κορεσµένα λίπη, αυξάνουν  τα  επίπεδα  της LDL (κακής) χοληστερόλης  στον  ορό  αυξάνοντας  έτσι  τον κίνδυνο για στεφανιαία νόσο (ΣΝ).

Σε αντίθεση όµως µε τα κορεσµένα λίπη, τα ΤΛΟ οδηγούν επίσης σε µείωση των επιπέδων της HDL (καλής)  χοληστερόλης  και  αυξάνουν  τα επίπεδα  των  τριγλυκεριδίων  του  ορού,  στοιχεία που επίσης συνδυάζονται µε αυξηµένο κίνδυνο για ΣΝ. Έτσι σε αντιστοιχία επιπέδων (ανά γραµµάριο), τα ΤΛΟ αυξάνουν τον κίνδυνο για ΣΝ περισσότερο από  τα  κορεσµένα  λιπαρά  οξέα.  Η  πρόσληψη πάντως των ΤΛΟ στην Ευρώπη είναι δέκα φορές µικρότερη  απ’  αυτή  των  κορεσµένων  λιπαρών οξέων. Σύµφωνα µε τον καθηγητή Albert Flynn, πρόεδρο της επιτροπής της EFSA, δεδοµένης της τρέχουσας  πρόσληψης  ΤΛΟ,  η  πιθανότητα  να αυξάνουν σηµαντικά τον κίνδυνο για ΣΝ είναι πολύ µικρότερη σε σχέση µε τα κορεσµένα λιπαρά οξέα, τα οποία καταναλώνονται σε µεγαλύτερη ποσότητα από τις διατροφικές ανάγκες σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες.

Άλλοι κίνδυνοι στην υγεία

Η  EFSA  συµπεραίνει  σε  σχέση µε  άλλους κινδύνους στην υγεία ότι οι µελέτες στον άνθρωπο δεν  έδειξαν  πειστικά  ακόµα  άλλες  ανεπιθύµητες ενέργειες σε παραµέτρους όπως η αρτηριακή πίεση

ή  η αντίσταση στην ινσουλίνη που συνοδεύει το

σακχαρώδη  διαβήτη  τύπου 2,  ή  αλλεργίες  είναι ακόµα ελλιπή. ∆εν έχουν επίσης αποδειχθεί ακόµα ανεπιθύµητες δράσεις στην ανάπτυξη του εµβρύου και του βρέφους παρ’ όλο που σαφώς σηµειώνεται ότι χρειάζεται περισσότερη έρευνα στο θέµα.

Ζωικά σε σχέση µε τα βιοµηχανικά ΤΛΟ

Παρ’ όλο που τα ζωικά λίπη και τα βιοµηχανικά στερεοποιηµένα λίπη περιέχουν ίδιου τύπου ΤΛΟ, η ποσότητα  σε  κάθε  είδος  σαφώς  διαφέρει.  Στις περισσότερες παρεµβατικές µελέτες µε συµµετοχή ανθρώπων µέχρι  σήµερα,  έχουν  χρησιµοποιηθεί ΤΛΟ από υδρογονωµένα φυτικά έλαια. Γι’ αυτό το λόγο η ESFA συµπεραίνει πως δεν είναι δυνατό ακόµα να λεχθεί αν οι επιπτώσεις υγείας διαφέρουν ανάλογα µε την πηγή των ΤΛΟ. ∆εν υπάρχει επίσης αξιόπιστη µέθοδος  εργαστηριακής  διάκρισης,  σε µεγάλη  ποικιλία  τροφίµων,  όπως  των

γαλακτοκοµικών προϊόντων ή του βοδινού λίπους σε σχέση µε αυτά των υδρογονωµένων ελαίων.

∆ιατηρήστε χαµηλή πρόσληψη

Η  ανασκόπηση της EFSA υπογραµµίζει ότι τα ΤΛΟ  αυξάνουν  τον  κίνδυνο  για  καρδιαγγειακά νοσήµατα και συνεπώς η πρόσληψη ΤΛΟ από όλες τις  πηγές  πρέπει  να  διατηρηθεί  χαµηλή.  Η αποµάκρυνση ή η ελάττωση της πρόσληψης των ΤΛΟ σε πολλά είδη διατροφής πρέπει να συνεχιστεί και  πρέπει  να  αντικατασταθούν µε cis-ακόρεστα λίπη  παρά µε  κορεσµένα  λίπη  όπου  αυτό  είναι δυνατό.  

Βιβλιογραφία

European Food Safety Authority (2004). Opinion of

the Scientific Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies on Trans fatty acids in foods and the effect on human health of the consumption of trans fatty acids. www.efsa.eu.int