Χοληστερόλη: ορισμός, αίτια της αύξησης και τρόποι αντιμετώπισης

 

Χοληστερίνη ή χοληστερόλη;

Χοληστερόλη είναι η επιστημονική ονομασία, στην καθομιλουμένη όμως τη λέμε και χοληστερίνη· δεν είναι λάθος.

Τι ακριβώς είναι η χοληστερόλη;

Είναι φυσικό συστατικό του οργανισμού μας, ο οποίος τη χρησιμοποιεί σαν δομικό υλικό, δηλαδή τη χρειάζεται για να φτιάξει τις μεμβράνες των κυττάρων του. Είναι απαραίτητη ακόμα και για τη σύνθεση ορισμένων ορμονών, όπως είναι η κορτιζόνη, τα οιστρογόνα και η τεστοστερόνη. Ένας άνθρωπος για να ζήσει πρέπει υποχρεωτικά να έχει στον οργανισμό του χοληστερόλη.

Πώς παράγεται στον οργανισμό μας;

Το μεγαλύτερο μέρος (τα 2/3) παράγεται από το συκώτι και το 1/3 το προσλαμβάνουμε από τις τροφές.

Πότε η χοληστερόλη αρχίζει και γίνεται επικίνδυνη για την υγεία μας;

Το επίπεδο που πρέπει να κυμαίνεται η ολική χοληστερόλη πρέπει να βρίσκεται κάτω από 200. Δεν είναι όμως μόνο αυτή η τιμή που μας ενδιαφέρει. Η χοληστερόλη δεν κυκλοφορεί ελεύθερη στο αίμα, αλλά μεταφέρεται μέσω ειδικών πρωτεϊνών, οι οποίες ονομάζονται λιποπρωτεΐνες. Δύο από αυτές είναι: οι λιποπρωτεΐνες χαμηλής πυκνότητας (LDL) ή αλλιώς «κακή» χοληστερόλη και οι λιποπρωτεΐνες υψηλής πυκνότητας (HDL) ή «καλή» χοληστερόλη. Τα επίπεδα της «κακής» χοληστερόλης πρέπει να βρίσκονται κάτω από 160, εάν κάποιος δεν έχει κανένα άλλο πρόβλημα υγείας. Αν όμως συντρέχουν παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία, όπως υπέρταση, κάπνισμα, κληρονομικότητα –έστω και δύο από αυτούς–, η LDL πρέπει οπωσδήποτε να είναι κάτω από 130. Εάν κάποιος έχει πάθει έμφραγμα ή αν έχει στεφανιαία νόσο, τότε πρέπει να είναι κάτω από 100. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει και ένα καινούργιο όριο, σύμφωνα με το οποίο, εάν κάποιος έχει πάθει έμφραγμα και ταυτόχρονα έχει και ζάχαρο ή έχει πάθει έμφραγμα και καπνίζει, ή αν είχε πάθει έμφραγμα και έπαθε και καινούργιο, τότε η τιμή της LDL πρέπει να είναι κάτω από 70. Όσον αφορά την «καλή» χοληστερόλη ή HDL, πρέπει να είναι πάνω από 40, εάν δε είναι πάνω από 60, 70, 80, τότε είναι ένα «πολύ καλό χαρτί». Όσο πιο ψηλά είναι η HDL, τόσο πιο καλά για τον οργανισμό. Βέβαια τα τελευταία χρόνια έχει βρεθεί ένα ποσοστό ατόμων που έχουν ανεβασμένη την HDL, αλλά παρ’ όλα αυτά παθαίνουν έμφραγμα γιατί, όπως αποδεικνύεται, η «καλή» χοληστερόλη δε λειτουργούσε καλά.

Τι κάνουν αυτές οι δυο χοληστερόλες, δηλαδή η LDL και η HDL;

Η LDL, όταν είναι στα φυσιολογικά όρια, μεταβολίζεται στο συκώτι, φεύγει, κάνει τον κύκλο της και ξαναπαράγεται. Όταν όμως περισσεύει (είναι δηλαδή πάνω από τις φυσιολογικές τιμές), επικάθεται στις αρτηρίες, μπαίνει μέσα στο πάχος τους, ανασηκώνει το εσωτερικό τους τοίχωμα και τις φουσκώνει πολύ λίγο ή και περισσότερο. Όταν μια αρτηρία φουσκώσει πολύ και είναι πολύ κοντά στο να κλείσει, μπορεί να προκύψει στηθάγχη. Αυτά τα εξογκώματα που δημιουργούνται στις αρτηρίες λέγονται αθηρωματικές πλάκες και έχουν μέσα λίπος. Με το στρες ή το κάπνισμα ή την υψηλή πίεση το λίπος βγαίνει προς τα έξω, δηλαδή μέσα στο αγγείο, δημιουργείται ο θρόμβος και έτσι γίνεται το οξύ έμφραγμα, κλείνει δηλαδή το αγγείο. Η HDL είναι η μοναδική ουσία στον οργανισμό μας που μπορεί να πάρει τη χοληστερόλη από την αθηρωματική πλάκα, να την πάει πίσω στο συκώτι όπου και θα καταβολιστεί. Για το λόγο αυτό η HDL πρέπει να είναι υψηλή. Λειτουργεί δηλαδή σαν «σκούπα» που καθαρίζει.

Τα υψηλά επίπεδα χοληστερόλης στον οργανισμό μας μπορούν να θεωρηθούν βασικός παράγοντας κινδύνου, ίσως και ο κυριότερος, για καρδιακά νοσήματα;

Σίγουρα είναι ένας πολύ ισχυρός παράγοντας. Η χοληστερόλη προτιμά τα στεφανιαία αγγεία και γι’ αυτό είναι ο πιο ισχυρός παράγοντας για έμφραγμα. Αντίθετα η υπέρταση αποτελεί πιο ισχυρό παράγοντα για εγκεφαλικά, ο διαβήτης τα προτιμά όλα – δεν ξεχωρίζει, ενώ το κάπνισμα κλείνει τις αρτηρίες των κάτω άκρων.

Υψηλή χοληστερόλη μπορεί να εμφανιστεί και στα παιδιά ή είναι νόσος μόνο των ενηλίκων;

Ένα παιδί μπορεί να γεννηθεί με υπερχοληστερολαιμία. Η νόσος αυτή λέγεται οικογενής υπερχοληστερολαιμία και εμφανίζεται σε συχνότητα 1 προς 500 παιδιά. Από το ιστορικό του παιδιού και από τις εξετάσεις του μπορεί να διαπιστωθεί εάν η νόσος είναι οικογενής ή αν προέκυψε από το φαγητό. Στην οικογενή υπερχοληστερολαιμία οι τιμές είναι πολύ υψηλότερες, ενώ όταν ευθύνεται η διατροφή οι τιμές είναι πιο ήπιες και διορθώνονται με δίαιτα.

Πώς αντιμετωπίζεται στα παιδιά;

Μέχρι δύο ετών δεν προτείνεται θεραπεία και το παιδί τρέφεται κανονικά. Μετά τα δύο όμως αρχίζει διατροφή με χαμηλά λιπαρά, ενώ από 10 χρονών και πάνω ξεκινά η φαρμακευτική αγωγή. Εάν το παιδί έχει πολύ σοβαρό πρόβλημα, δηλαδή αν οι τιμές του είναι πολύ υψηλές ή έχει ομόζυγη μορφή (πολύ σπάνια μορφή· στην Ελλάδα πάσχουν από αυτή 10-20 παιδιά), αρχίζει η φαρμακευτική αγωγή με τις ριτίνες που δεν απορροφώνται.

Από έρευνες που βλέπουν το φως της δημοσιότητας μαθαίνουμε ότι τα Ελληνόπουλα δυστυχώς είναι τα πιο παχύσαρκα παιδιά της Ευρώπης. Τα παιδιά αυτά θα εμφανίσουν κάποια στιγμή αύξηση της χοληστερόλης;

Είναι γεγονός ότι η παχυσαρκία συνδέεται με τις δυσλιπιδαιμίες (άνοδος χοληστερόλης, υψηλά τριγλυκερίδια, χαμηλή HDL) και με διαβήτη. Από μελέτες που διεξήγαμε εδώ στο νοσοκομείο διαπιστώθηκε ότι τα τελευταία δέκα χρόνια τα Ελληνόπουλα έχουν πάρει 2,5 κιλά βάρος χωρίς να έχουν ψηλώσει ανάλογα και να σκεφτεί κανείς ότι στη δεκαετία του ‘60 η Ελλάδα ήταν η τελευταία χώρα στην Ευρώπη με παχύσαρκα παιδιά. Η ίδια έρευνα έδειξε ότι τα αγόρια έχουν υψηλότερη πίεση και τα κορίτσια υψηλότερη χοληστερίνη. Σήμερα τα παιδιά τρώνε μεγαλύτερες ποσότητες φαγητού, με πολλές θερμίδες και χωρίς θρεπτικά συστατικά. Οι μελέτες έδειξαν ότι τα παχύσαρκα παιδιά έχουν υψηλότερες δυσλιπιδαιμίες, ζάχαρο και πίεση.

Όλα αυτά είναι ενδείξεις ότι μπορεί και ως ενήλικες να παρουσιάσουν τα ίδια προβλήματα;

Η εφηβεία είναι η πιο σημαντική ηλικία για την εξέλιξη της υγείας ενός ανθρώπου. Αν ένα παιδί είναι παχύσαρκο στην εφηβεία, ακόμα και αν είναι αδύνατος ως ενήλικας, έχει αυξημένο κίνδυνο να πάθει στεφανιαία νόσο γιατί καταγράφεται στον οργανισμό ότι υπήρξε παχύσαρκος. Ο οργανισμός μας έχει μια ζυγαριά μέσα του και καταγράφει τα περισσότερα κιλά που έχουμε φτάσει. Γι’ αυτό το λόγο όταν κάποιος παχύνει, κάνει δίαιτα και αδυνατίσει, μετά δύσκολα κρατιέται στα χαμηλά.

Γιατί η χοληστερόλη λέγεται «σιωπηλή νόσος»;

Γιατί ο ασθενής δεν έχει ενοχλήσεις. Μπορεί να έχει αυξημένη χοληστερόλη ή τριγλυκερίδια και να μην έχει καταλάβει τίποτα. Ορισμένοι παραπονιούνται για πονοκέφαλο και ζάλη, συμπτώματα που περνούν όταν διορθώνεται η χοληστερόλη, αναφορές οι οποίες επιστημονικά δεν έχουν καταγραφεί. Η αυξημένη χοληστερόλη μπορεί να διαπιστωθεί μόνο με αιματολογικό έλεγχο, ο οποίος μετά τα 40 πρέπει να γίνεται όλο και πιο συχνά. Εάν βρεθεί υψηλή χοληστερόλη, πρέπει να γίνει δίαιτα σύμφωνα με τις οδηγίες του γιατρού, και μετά από τρεις μήνες ο έλεγχος να επαναληφθεί. Αν όμως ένας ασθενής παίρνει κάποιο φάρμακο για χοληστερόλη, τότε θα πρέπει να κάνει εξετάσεις κάθε μήνα, πρώτον για να δει εάν το φάρμακο τον βοηθάει και δεύτερον για να ελέγξει εάν ανεβαίνουν τα ηπατικά ένζυμα. Το σίγουρο είναι ότι εάν κάποιος είναι προσεκτικός δεν παθαίνει τίποτα. Όσον αφορά στην παιδική ηλικία, τα παιδιά που πρέπει να υποβάλλονται σε αιματολογικό έλεγχο είναι εκείνα που έχουν οικογενειακό ιστορικό ή παχυσαρκία ή διαβήτη ή υπέρταση καθώς και τα υιοθετημένα, επειδή δε γνωρίζουμε το ιστορικό των βιολογικών τους γονιών.

Τελικά η κακή διατροφή είναι η κύρια αιτία της ανόδου της χοληστερόλης;

Ναι, αλλά υπάρχουν και παθήσεις που μπορούν να προκαλέσουν υπερχοληστερολαιμία, όπως ο υποθυρεοειδισμός, τα νεφρικά νοσήματα, η νεφρική ανεπάρκεια και παθήσεις του ήπατος. Επίσης το κάπνισμα κρατάει χαμηλή την HDL, ενώ αρνητικός παράγοντας είναι και η καθιστική ζωή.

Τι πρέπει να τρώμε και τι να αποφεύγουμε;

Το βασικό είναι να ακολουθούμε μια ισορροπημένη διατροφή την οποία, σύμφωνα και με τις συμβουλές του γιατρού μας, να ορίζουμε μόνοι μας με φαγητά που μας αρέσουν, γιατί είναι αδύνατον να κάνουμε δίαιτα σε όλη μας τη ζωή. Έχει διαπιστωθεί π.χ. ότι, αν κάποιος τρώει δυο φορές την εβδομάδα ψάρι, έχει πολύ μικρότερο κίνδυνο να νοσήσει από στεφανιαία νόσο. Πιο συγκεκριμένα, πρέπει να μειώσουμε τα κορεσμένα λίπη. Όχι στο βούτυρο, ναι στο ελαιόλαδο αλλά όχι σε μεγάλες ποσότητες. Ναι στο γάλα και στα τυριά αλλά με χαμηλά λιπαρά. Καθημερινά πρέπει να τρώμε πρωτεΐνες, οι οποίες λαμβάνονται από ψάρια, αυγά και όσπρια. Ναι στα κρέατα, τα καλύτερα από τα οποία είναι το κουνέλι, η γαλοπούλα και το κοτόπουλο και μετά το άπαχο μοσχάρι ή το χοιρινό. Όλα αυτά πρέπει να μαγειρεύονται ψητά στη σχάρα ή βραστά, αφού τους αφαιρέσουμε το λίπος, εάν υπάρχει. Τα πράγματα βέβαια δυσκολεύουν όταν κάποιος έχει και χοληστερόλη και τριγλυκερίδια. Τότε η διατροφή του είναι πιο δύσκολη. Πρέπει να μειώσει τα ζωικά λίπη, να περιορίσει το ψωμί, τα ζυμαρικά, το ρύζι, τις πατάτες, τα γλυκά και τη ζάχαρη και να τρώει δυο φρούτα την ημέρα.

Ποια είναι τα πιο συνηθισμένα φάρμακα για την αντιμετώπιση της υψηλής χοληστερόλης;

Εάν δεν οφείλεται στην κακή διατροφή και είναι νόσημα, τότε ο ασθενής επιβάλλεται να πάρει φάρμακα. Αυτά που έχουν τις λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες είναι οι στατίνες. Μειώνουν τη χοληστερόλη από 20 μέχρι και 70% και λίγο τα τριγλυκερίδια, επομένως μας συμφέρει να τα χρησιμοποιούμε και για τις δυο περιπτώσεις. Εκτός από τις στατίνες, υπάρχουν οι ριτίνες που είναι όμως δύσκολα φάρμακα. Πρόκειται για σκόνη που διαλύεται στο νερό και λαμβάνεται μαζί με το φαγητό για να συγκρατήσει τη χοληστερόλη της τροφής. Οι ριτίνες δεν απορροφώνται και αποβάλλονται με τα κόπρανα. Όταν ο ασθενής παίρνει κι άλλα φάρμακα, τότε τα πράγματα είναι ακόμα πιο δύσκολα, γιατί οι ριτίνες μπορεί να εμποδίσουν την απορρόφηση των άλλων φαρμάκων. Κατά κύριο λόγο τις δίνουμε στα παιδιά, μέχρι να μεγαλώσουν λίγο και να πάρουν στατίνες, και στις εγκύους επειδή δε βλάπτουν το έμβρυο. Επίσης δεν μπορούν να τις πάρουν άτομα που έχουν και τριγλυκερίδια γιατί τα αυξάνουν. Υπάρχουν κι άλλα φάρμακα που μειώνουν τα τριγλυκερίδια και αυξάνουν την HDL οι φιβράτες. Εάν δεν μας καλύψουν οι στατίνες, τότε χρησιμοποιούμε και τις φιβράτες.

Για πόσο χρονικό διάστημα πρέπει κάποιος να ακολουθεί φαρμακευτική αγωγή;

Οι πάσχοντες από υψηλή χοληστερόλη πρέπει να ακολουθούν φαρμακευτική αγωγή για όλη τους τη ζωή. Είναι όπως τα γυαλιά της μυωπίας: όταν τα φοράς διορθώνεις τη μυωπία και βλέπεις, αλλά όταν τα βγάλεις δε βλέπεις. Έτσι γίνεται και σε αυτή την περίπτωση· όταν σταματήσεις τα φάρμακα, η χοληστερόλη ανεβαίνει. Επομένως είναι φάρμακα για όλη τη ζωή του ασθενούς, ο οποίος εάν παίρνει τα φάρμακά του και κάνει τον έλεγχό του τακτικά, δεν κινδυνεύει. Οι στατίνες μάλιστα, όπως αποδεικνύεται από έρευνες που έχουν γίνει, μειώνουν την αθηρωματική πλάκα, την κάνουν πιο σταθερή και δε σπάζει εύκολα σε περιπτώσεις στρες, που συνήθως προκαλούν οξύ επεισόδιο.

Πρώτα δίαιτα και μετά φάρμακα;

Η σωστή σειρά είναι πρώτα δίαιτα, σωστή διατροφή και, εάν δεν υπάρχουν αποτελέσματα, να ακολουθήσει και η φαρμακευτική αγωγή. Εάν όμως κάποιος έχει στεφανιαία νόσο, περνάει αμέσως στα φάρμακα –δεν περιμένουμε τη δίαιτα. Έχει αποδειχθεί μάλιστα ότι στην οξεία φάση του εμφράγματος τα φάρμακα αυτά μειώνουν τη θνησιμότητα.