Γεννιόμαστε και πεθαίνουμε και θεωρώ, ασχέτως αν πιστεύουμε ή όχι σε κάποια
μεταθανάτια συνέχεια αυτής της (βιο-χημικής, ηλεκτρομαγνητικής, ψυχολογικής,
πολιτισμικής, κ.ά.) ενέργειας που λέγεται «ζωή» μας, κυριολεκτικά «αναγκαζόμαστε»
να δώσουμε κίνητρο-νόημα και αξία-ουσία
στην ύπαρξή μας, για να πετύχουμε τον απώτατο σκοπό της επίγειας ζωή μας: την
ευτυχία!
Τι είναι «ευτυχία»; Φυσικά τι ορίζει ως «ευτυχία» ο καθένας
εξαρτάται από την αλληλεπίδραση των ακολούθων μέσα του: των βιολογικών (σωματικών και εγκεφαλικών) αναγκών του, των ισορροπιών και ευαισθησιών του, της κοινωνικοποίησής
του (τις επιλεγμένες ιδέες, αξίες και νοοτροπίες από όσες του
κληροδοτήσαν γονείς και κοινωνία), των ψυχολογικών βιωμάτων του, δηλ.
οτιδήποτε λόγω έμφασης, στέρησης, ή γενικά λόγω έντονης αρνητικής ή θετικής συγκίνησης, έχει συσχετιστεί με το
«καλό» (χρήσιμο, ευχάριστο) ή το «κακό» (επώδυνο, καταστροφικό) στη ζωή του και
τον παρακινεί είτε να το ξαναζήσει ή να το αποφύγει.
Οι δε φιλοσοφίες
και ιδεολογίες μας (που
προσδιορίζονται από τα παραπάνω) συχνά μας βοηθούν να αντιμετωπίζουμε
μεμονωμένα προσωπικά γεγονότα με το να τα τοποθετούν σε ευρύτερα νοηματικά πλαίσια.
Σύμφωνα με τον Χόρχε Μπουκάι για κάθε τι που αποφασίζουμε να κάνουμε ή όχι,
μας παρακινεί μια επιθυμία,
συνειδητή ή όχι. Το να αποκτήσουμε επίγνωση αυτής της διαδικασίας είναι
ένας από τους στόχους κάθε είδους ψυχοθεραπείας. Το να προβαίνουμε σε ενέργειες (τα «πώς») συνεπείς
με όσα όνειρά μας έγιναν επιθυμίες,
είναι άλλος ένας στόχος. Το να επιλέγουμε
ανάμεσα σε δύο (ή περισσότερες) δυνατότητες που δημιουργούνται από τουλάχιστον
δύο αντιφατικές επιθυμίες, είναι ο ύστατος στόχος και συχνά ο δυσκολότερος
(απαιτείται αποτελεσματική «κρίση»
για την επίλυση «συγκρούσεων» - μία
έννοια κομβικής σημασίας στην κάθε ψυχοθεραπευτική σχολή…).
Ο Χόρχε Μπουκάι αναφέρεται στο μεταβλητό (για τον καθένα και σε διαφορετικά
στάδια της ζωής του) «παράγοντα Ε» (Ευτυχίας) που υπάρχει στον καθένα μας και
συντελείται από:
1.
Τον έλεγχο
και τη συνείδηση της αλληλεπίδρασης ανάμεσα στο πρόσωπο και το περιβάλλον.
2.
Μια ψυχική
στάση που επιτρέπει στο άτομο να αντιμετωπίζει την απογοήτευση και τη θλίψη.
3.
Την
προσπάθεια να αποκτήσουμε γνώση και σοφία.
Αποστάζοντας τόσο την κλασσική φιλοσοφική
σκέψη, όσο και τη σύγχρονη ψυχολογική
εμπειρία (και προσωπικά ορίζω και θεωρώ τη ψυχοθεραπεία που κάνω ως «πρακτική
φιλοσοφία»...) θα σας δώσω ένα δικό μου ψυχολογικό ορισμό της ευτυχίας
[που θα στοιχειοθετηθεί παρακάτω]
Ευτυχία:
Μια υποκειμενική
κατάσταση και διαδικασία,
σύμφωνα
με την οποία το Πρόσωπο, συνειδητά και
ισορροπημένα,
σκέφτεται, αισθάνεται και (αντι)δρά
προς τα (θετικά
ή αρνητικά) εξωτερικά ερεθίσματα,
με τρόπους
ώστε να αυξάνει τη φυσική, ψυχολογική και
ηθική ηδονή ή ικανοποίηση, που λαμβάνει από
τις αλληλεπιδράσεις του με τον περίγυρο/περιβάλλον,
τόσο στο παρόν όσο και στο μέλλον.
Στην
«ευτυχισμένη κατάσταση»
το
πρόσωπο αισθάνεται και πιστεύει ότι
οι πράξεις του, οι σχέσεις του, τα έργα του, ο
εαυτός του και η ζωή του γενικότερα,
είχαν, έχουν
και θα έχουν
ιδιαίτερη αξία,
νόημα, σκοπό κι αποτελεσματικότητα,
μιας και
μόνο έτσι το άτομο ενισχύεται από τη
φύση (με ηδονή)
και τη κοινωνία (με επιβράβευση) ή
(το ιδανικό για λίγους και φιλοσοφημένους)
από την προοδευτική ηθική αυτοπραγμάτωσή του.
Στο πανανθρώπινο επίπεδο της φυσικής
ή αισθησιακής ευτυχίας έχουμε μάθει
να απολαμβάνουμε κάποιες (κοινές) πηγές
ευχαρίστησης: αλληλεπιδράσεις με φίλους, φαγητό-ποτό, σεξ, βίωμα επιτυχίας (εξιτάρισμα
νίκης) σε κάποιον τομέα. Είναι κοινά στους (νορμάλ) ανθρώπους, γιατί όλα αυτά
σχετίζονται με καταστάσεις που θα αύξαιναν την επιβίωση, προσαρμοστικότητα και
αναπαραγωγή μας στο εξελικτικό μας παρελθόν.
Τα συναισθήματα όχι απλά είναι
σημαντικά, αλλά -το κυριότερο – μας
ενημερώνουν για το τι είναι σημαντικό
στην (εξελικτική) ζωή μας!
Τι είναι «Ευτυχία» (σε τρία επίπεδα):
1. Μια (συναισθηματική) κατάσταση χαράς κι ευχαρίστησης (άμεσο).
2. Μια (αντιληπτική) κατάσταση ικανοποίησης από τη ζωή κι ευημερίας (κρίση για συναισθήματα).
3. Μια (ηθική) κατάσταση «καλής
τύχης/ευ-τυχίας», ακμής, εκπλήρωσης δυνατοτήτων κι ευδαιμονίας στη ζωή (ή
«ποιότητα ζωής»).
Οι ψυχολόγοι συνήθως ερευνούν την ευτυχία στο αντιληπτικό επίπεδο. Ρωτάνε «Γενικά,
πόσο ικανοποιημένος είσαι με τη ζωή σου;» Η απάντηση εξαρτάται από διάφορες
παραμέτρους, όπως λ.χ. τη διάθεση της
στιγμής. Η ισορροπία των αρνητικών και θετικών συναισθημάτων, απολαύσεων και
πόνων είναι για πολλούς καθοριστική. Αυτό, όμως, εξαρτάται επίσης από το πλαίσιο σύγκρισης του ατόμου (με το παρελθόν
του, με το επίπεδο των άλλων, ή με κάποιο ιδανικό).
Για παράδειγμα, όσοι σκέφτονται ένα δυστυχέστερο (σε σχέση με το παρόν) παρελθόν,
είναι ευτυχέστεροι από όσους σκέφτονται ένα ευτυχέστερο παρελθόν. Όσοι σκέφτονται
πρόσφατα αρνητικά συμβάντα είναι δυστυχέστεροι από αυτούς που σκέφτονται
πρόσφατα θετικά. Οι περισσότεροι προτιμούν να βγάζουν 10 όταν οι άλλοι βγάζουν
5, παρά 20 όταν οι άλλοι βγάζουν 50. Άντρες που ρωτηθήκαν πόσο ικανοποιημένοι
είναι από το ταίρι τους πριν και μετά την επίδειξη φωτογραφιών ερωτικών
μοντέλων ανέφεραν μειωμένη ικανοποίηση με τα πραγματικά ταίρια τους μετά την
(έστω και φανταστική) έκθεση σε ή διαθεσιμότητα άλλων ιδανικών «μοντέλων».
Το 3ο επίπεδο («ηθικό»)
σύμφωνα με την ψυχολόγο Carol Ryff (πηγή: DANIEL NETTLE) συμπεριλαμβάνει: προσωπική ανάπτυξη, στόχους, πλήρη γνώση του περιβάλλοντος, ειλικρίνεια
απέναντι στον εαυτό μας, στοιχεία της ευχαρίστησης και της έλλειψης πόνου.
Υπάρχει μια ασάφεια και σύγκρουση για τη σχετική ισορροπία ανάμεσα στα άμεσα
συναισθήματα ευχαρίστησης (που παρακινούν προς εθισμό) και τις πιο αφηρημένες-ηθικολογικές έννοιες της «αγαθής ζωής», που συχνά είναι
αποκομμένες από την (καθημερινή) ευχαρίστηση και παραπέμπουν σε καθυστερημένες ανταμοιβές (κοινωνικές ή
θεολογικές) και αναπόφευκτα θέτουν το ερώτημα, «αν όχι το άτομο, ποιος καλύτερα
θα κρίνει τι είναι ευτυχία – για το άτομο;»
Οι περισσότεροι άνθρωποι υπερεκτιμούν
την επιρροή στην ευτυχία τους μετά από αλλαγές.
Για παράδειγμα:
Όσοι κερδίσανε το λαχείο επιστρέφουν στα ίδια επίπεδα ευτυχίας μέσα σε
λίγους μήνες.
Συχνά μπαίνουμε στο πειρασμό και κάνουμε
δύσκολα ή επώδυνα πράγματα, που έχουν μια κορυφαία στιγμή ευτυχίας, ή ευχάριστο
τέλος (εραστές που βλέπουμε λίγες ώρες τη βδομάδα , ναρκωτικά κ.ά), αντί να επενδυθούμε σε απολαύσεις
μεγαλύτερης διάρκειας αλλά μικρότερης έντασης.
Η αίσθηση της ευτυχίας/δυστυχίας μας
εξαρτάται πολύ περισσότερο από το πώς υποκειμενικά
βλέπουμε τα πράγματα (από την αποτυχία ελέγχου της διάθεσής μας, από λάθος
συγκρίσεις ή την άχρηστη προσκόλληση στο παρελθόν) κι όχι από τις αντικειμενικές συνθήκες της ζωής μας...
Έχει να κάνει περισσότερο με το πώς
υποκειμενικά επεξεργαζόμαστε τον κόσμο και τα ερεθίσματά του και όχι με το πώς
αντικειμενικά είναι. Με άλλα
λόγια είναι σχετική με τα κριτήρια, νόρμες
και μέτρα που υιοθετούμε για
να συγκρίνουμε. Σχετίζουμε την κατάστασή μας με το τι περιμέναμε ή
επιθυμούσαμε. Η ευτυχία μπορεί να είναι
τόσο προϊόν πραγματικής επιτυχίας, όσο και προϊόν χαμηλών προσδοκιών/στάνταρντς.
Έχει βρεθεί επανειλειμμένως ότι οι
ευτυχείς άνθρωποι, σε σχέση με τους καταθλιπτικούς, δείχνουν κάποιες χρήσιμες αυταπάτες: υπερεκτιμούν την
αξία τους/εαυτό τους, υπερεκτιμούν το βαθμό ελέγχου
στη ζωή τους και είναι υπερβολικά αισιόδοξοι.
Αντιθέτως, οι καταθλιπτικοί είναι: πιο
ρεαλιστές (γι αυτό λέγεται και «θεωρία του καταθλιπτικού ρεαλισμού») και ακριβείς όσον αφορά στις ικανότητές
τους, την κοινωνική τους εικόνα, τις αποτυχίες τους ή τις προβλέψεις για το
μέλλον τους...
Το συμπέρασμα εδώ είναι ότι:
Για να ευτυχούμε, χρειαζόμαστε κάποιο
μικρό βαθμό (ώστε να εξισορροπεί,
αλλά και μην καταρρίπτεται εύκολα από, την πραγματικότητα)
υπεραισιοδοξίας και υπεραυτοεκτίμησης, ώστε να μειώνονται
οι μικροαποτυχίες μας και να αυξάνονται οι μικροεπιτυχίες μας. Οι πιο επιτυχημένοι και παράλληλα ευτυχισμένοι
άνθρωποι επιλέγουν και θετικές
νοοτροπίες και θετικά περιβάλλοντα, αλλά
απορρίπτουν τα υπερβολικά θετικά (τα μη ρεαλιστικά ή «ψεύτικα»).
Η αισιοδοξία βοηθά, γιατί σε
καταστάσεις απρόβλεπτες ή αμφίσημες (ασάφειας) αυξάνουμε τις πιθανότητες
επιτυχίας, μιας και λειτουργούμε σα
να μπορούμε να κερδίσουμε…
Οι καθημερινοί άνθρωποι (π.χ. Βρετανοί που επιστημονικά παρακολουθούνται
για 50 χρόνια τώρα) αποδεικνύουν ότι οι περισσότεροι άνθρωποι στη Δύση δηλώνουν
σχετικά ικανοποιημένοι από τη ζωή τους και ότι η προσδοκία για μελλοντική
ευτυχία είναι λίγο πιο πάνω από την εμπειρία του παρόντος, για τον καθένα μας. Γιατί φιλόσοφοι, πολιτικοί, διανοούμενοι,
στοχαστές τυπικά αποτυχαίνουν να συλλάβουν το παραπάνω, εμμένοντας σε πεσιμιστικές
στάσεις ανθρώπινης δυστυχίας; Ίσως
γιατί οι διανοούμενοι λειτουργούν σε καταστάσεις μοναξιάς, αγωνίας, έμμονου
συλλογισμού, που τους παρακινεί, με άλλα λόγια να είναι πιο νευρωτικοί από το μέσο άνθρωπο.
Φυσικά,
οι άνθρωποι δε θα είναι ποτέ απολύτως ευτυχισμένοι: θα συγκρούονται με διλήμματα όπως: (πολυγαμικό)
σεξ-(μονογαμική) συντροφικότητα, εργασία-παιχνίδι (ή ελεύθερος χρόνος),
άνεση/γνωστό/ασφάλεια-φιλοδοξία/εξαίρετο/επικίνδυνο.
«Το χειρότερο που μπορεί να μας
συμβεί είναι να περάσουμε πλάι από την ευτυχία μας δίχως να την αναγνωρίσουμε:
να περιμένουμε ένα θαυμαστό συμβάν που κάποια μέρα θα δικαιώσει ολόκληρη την
ύπαρξή μας, δίχως να αντιλαμβανόμαστε πως το
θαύμα είναι μέσα στα καθημερινά συμβάντα που βιώνουμε» (Χένρυ Τζέϊμς)
Επί του θέματος συνιστώ την ταινία «The Grand Canyon» του Lawrence Kasdan!
Οι αυτοαναφερόμενες εκτιμήσεις ευτυχίας των ατόμων διατηρούνται με συνέπεια στο χρόνο και συμβαδίζουν με
τις εκτιμήσεις γνωστών τους, καθώς και με αντικειμενικές μετρήσεις (π.χ πόσο συχνά χαμογελούν).
Όσο ψηλότερες οι αυτοαναφορές ευτυχίας, τόσο καλύτερη η υγεία του ατόμου
στο μέλλον.
Η επαγγελματική και κοινωνική τάξη
συνδέεται με την ευτυχία. Δεν είναι το εισόδημα, αυτό καθαυτό.
Συσχετίζεται με μορφωτικό επίπεδο,
επιλογή εργασίας, σχέσεις κύρους στην εργασία και συμμετοχή σε εξω-επαγγελματικές
δραστηριότητες κατά τον ελεύθερο χρόνο.
Το γενικό συμπέρασμα των μελετών είναι ότι ο πλούτος αυξάνει την ευτυχία όταν ανεβάζει το άτομο από τη φτώχεια στη
μεσαία τάξη, αλλά πέραν τούτου δε φέρνει πολύ περισσότερη ευτυχία… (ο μέσος
πλούσιος δεν είναι ευτυχέστερος του μέσου μεσοαστού).
Μάλιστα, ενώ το εισόδημα και το βιοτικό επίπεδο έχουν αυξηθεί δεκάδες φορές
τα τελευταία 50 χρόνια, η αύξηση στα επίπεδα ευτυχίας είναι μηδαμινή. Ίσως
γιατί στις κρίσεις περί ικανοποίησης αυτό που μετρά είναι η σχετική
θέση με τους άλλους.
Σημαντικό είναι ότι αντί για το εισόδημα, αυτό που επιρρεάζει περισσότερο την
ευτυχίας μας (20 φορές στη βρετανική μελέτη, πηγή: DANIEL NETTLE) είναι η αίσθηση
προσωπικού ελέγχου: η φτωχή αλλά με προσωπικό έλεγχο ομάδα έπιανε 78.5%
ικανοποίηση, ενώ η πλούσια χωρίς προσωπικό έλεγχο μόνο 58.2%.
Τα επαγγέλματα που αυξάνουν την ευτυχία (είναι ικανοποιητικά)
προσφέρουν όχι εισόδημα αλλά: πρόκληση,
ενδιαφέρον, αυτονομία, αξιολόγηση προόδου, νόημα και προσωπική επένδυση στο
προϊόν/υπηρεσία που παράγεται.
Μια από τις σκληρότερες αλήθειες της ζωής μας είναι πως ό,τι θαυμαστό μας συναρπάζει τις πρώτες
φορές… φθίνει με την επανάληψη! Οι ψυχολόγοι το ονομάζουμε συνήθεια, εθισμό ή απευαισθητοποίηση,
οι οικονομολόγοι το ονομάζουν «φθίνουσα
οριακή χρησιμότητα» και οι υπόλοιποι… γάμο!
(Χ. Μπουκάϊ)
Πώς καταπολεμούμε τη συνήθεια;
Α) Αυξάνουμε την ποικιλία των εμπειριών μας (εδώ εξαιτίας της «ανοχής» ρισκάρουμε να φτάσουμε σε
επικίνδυνα άκρα).
Β) Αυξάνουμε το διάστημα που μεσολαβεί ανάμεσα σε επαναλήψεις της εμπειρίας…(Αυτό καταστεί
την ποικιλία περιττή…)
Σαν την ανοχή στα ναρκωτικά, κάθε φορά που προχωράμε σ’ ένα καλύτερο
επιθυμητό στάδιο (επάγγελμα, γάμος, πλούτος, σπίτι) το συνηθίζουμε, σταματά να
μας ευχαριστεί και ξαναρχίζουμε ατέρμονα να επιδιώκουμε κάτι άλλο (περισσότερο,
καλύτερο, μεγαλύτερο).
Ο
Richard Easterlin, οικονομολόγος του Λος Αντζελες, βρήκε ότι σε 16 χρόνια έρευνας, οι
Αμερικανοί πήγαν από 1.7 αποκτηθέντα αγαθά
σε 3.1, ενώ επιθυμούσαν για να ευτυχήσουν
4.4 και 5.6, αντίστοιχα (στην αρχή και τέλος της μελέτης): υπολείπονταν δηλαδή
πάντα 2.5 αγαθά... Υπάρχει συνεπώς ένας πληθωρισμός επιθυμιών και αγαθών,
που μας κρατά στάσιμους. (πηγή: DANIEL NETTLE)
Επίσης, παρά τις οικονομικές βελτιώσεις, τα ποσοστά κατάθλιψης, αυτοκτονίας και
ψυχιατρικών παθήσεων αυξάνονται με κάθε γενιά.
Συγκρίσεις ανάμεσα σε κερδισμένους στο Λόττο, παράλυτους από ατυχήματα και
νορμάλ ανθρώπους έδειξαν ότι παρά την αρχική αλλαγή σε επίπεδα
ευτυχίας/δυστυχίας όλοι επιστρέφουν στα
προ του (θετικού ή αρνητικού) συμβάντος
επίπεδα ευτυχίας. Μέσα σε λίγο χρόνο (μήνες) οι κερδισμένοι, αλλά αρκετά
αργότερα, τα θύματα ατυχήματος, που δυσκολευόταν αρχικά να προσαρμοστούν,
νοσταλγόντας την υγεία τους. Ενδιαφέρον
έχει ότι οι κερδισμένοι αισθάνονταν πολύ λιγότερη ικανοποίηση πλέον από
καθημερινές δραστηριότητες/απολαύσεις (παρέα με φίλους, τηλεόραση, φαγητό,
ψώνια) σε σχέση με τις δύο άλλες ομάδες...
Οι άνθρωποι που στατιστικά είναι οι ευτυχέστεροι:
παντρεμένοι, χωρίς παιδιά στο σπίτι (πριν γεννηθούν ή μετά την εφηβεία), με
ενδιαφέροντα επαγγέλματα γοήτρου, με υψηλό εισόδημα και μορφωμένοι.
Οπότε, αντιθέτως, οι στατιστικά
πιο δυστυχισμένοι είναι: ανύπαντροι, με παιδιά στο σπίτι, άνεργοι ή σε
χαμηλού κύρους και εισοδήματος δουλειές και αμόρφωτοι.
Οι παντρεμένοι άντρες και γυναίκες ήταν πιο ευτυχισμένοι από
τους ανύπαντρους. Προσοχή: αντί ο γάμος
να δημιουργεί ευτυχία, οι έρευνες δείχνουν ότι μάλλον οι ευτυχισμένοι άνθρωποι
παντρεύονται περισσότερο και καλύτερα. Οι εξωστρεφείς συνάπτουν περισσότερες
σχέσεις και παντρεύονται περισσότερο, ενώ οι εσωστρεφείς και νευρωτικοί τείνουν
προς τη δυστυχία και χωρίζουν περισσότερο. Και, οι περισσότεροι παντεμένοι επιστρέφουν
στα ίδια προγαμιαία επίπεδα ευτυχίας σε 1-2 χρόνια γάμου. Επίσης, οι χήροι
επηρεάζονταν πιο μόνιμα από την απώλεια.
Άτομα με χρόνια ασθένεια ή παράλυση
ανέφεραν σημαντικά χαμηλότερη ευτυχία, όπως και άτομα που είχαν εκτεθεί σε θόρυβο, δε μπορούσαν να προσαρμοστούν ποτέ.
Παραδόξως άτομα που έκαναν πλαστική επέμβαση
στήθους οδηγήθηκαν σε πραγματικά και μόνιμα αποτελέσματα περισσότερης σωματικής
και ψυχικής ικανοποίησης!
«Η
επιτυχία δεν είναι το κλειδί για την ευτυχία. Η ευτυχία είναι κλειδί για την
επιτυχία»
(Άλμπερτ Σβάιτσερ – Ιατρός/Νομπελίστας)
Οι επιστήμονες διακρίνουν
ανάμεσα σε θεσιακά (πλούτος,
γκόμενες, επαγγελματική θέση, γενικώς ποσοτικά
«υλικά» αγαθά) και μη-θεσιακά (υγεία,
ελευθερία, έρωτας, κοινωνική ενσωμάτωση, αυτονομία, ποιότητα περιβάλλοντος) αγαθά. Τα πρώτα, αξίζουν σχετικά σε
σύγκριση με άλλους, τα δεύτερα είναι
ανεξάρτητες πηγές ηδονής και αξίζουν από μόνα τους.
Αυτό συμβαίνει (η «ανομολόγητη
θεωρία») επειδή στην εξέλιξή μας και στις μικρές ομάδες των προγόνων μας αναπτύξαμε (υποσυνείδητες ως προς την οφελιμότητά
τους σήμερα) ανταγωνιστικές τάσεις, όπου
το σχετικό κύρος/δύναμη και τα περισσότερα αγαθά (τροφή, νερό, εραστές,
ασφάλεια) έκαναν τη διαφορά ανάμεσα στην επιβίωση και αναπαραγωγή, ή όχι. Απλά,
η συσσώρευση θεσιακών αγαθών είναι ίσως παροχημένη
και άχρηστο ψυχολογικό κατάλοιπο, αν και οι περισσότεροι εκεί δίνουν έμφαση
και …αποτυγχάνουν να ευτυχήσουν.
Η έννοια της Συναισθηματικής
Νοημοσύνης (πηγή: Daniel Goleman) ή των ψυχοκοινωνικών
δεξιοτήτων (που διδάσκονται και εξελίσσονται σε αντίθεση με την εγκεφαλική
νοημοσύνη που παγιώνεται μέχρι τα 17 χρόνια…) έχει βρεθεί ότι συνεισφέρει κατά
80-96% στην επιτυχία και ευτυχία μας, σε αντιπαράθεση με μόνο 4-20% της
εγκεφαλικής νοημοσύνης (IQ).
Τα βασικά συστατικά της Συναισθηματικής
Νοημοσύνης
- Αυτο-επίγνωση (ο ακρογωνιαίος λίθος της Σ. Ν.):
¨ Να παρατηρείς τον εαυτό σου και να αναγνωρίζεις τα συναισθήματά σου
και τις ανάγκες σου.
¨ Να οικοδομείς ένα λεξιλόγιο συναισθημάτων.
¨ Να κατανοείς τη σχέση
μεταξύ σκέψεων (με χειρίζεται/
αγνοεί), συναισθημάτων (θυμό) και αντιδράσεων
(επίθεση).
- Προσωπική λήψη αποφάσεων κι επίλυση προβλημάτων:
¨
Να γνωρίζεις ποιος ο
στόχος, ποιες οι επιλογές σου
και οι συνέπειές τους (τα υπέρ και
τα κατά, άμεσα και μακροπρόθεσμα).
¨
Σκέψου πριν δράσεις (το
αντίθετο=παρορμητικότητα). Η σκέψη
(τι κερδίζω/χάνω) ή το
συναίσθημα (μοναξιά, εκδίκηση,
ανασφάλεια) κυβερνά μια απόφασή σου;
¨
Να εφαρμόζεις αυτές τις γνώσεις σε ζητήματα όπως: η
εκδίκηση, η βία, η παρανομία, η αναβλητικότητα, η ανευθυνότητα, το σεξ, η χρήση
ουσιών (τσιγάρο, φαγητό, ναρκωτικά, ποτό).
- Χειρισμός συναισθημάτων (η δυσκολότερη πρόκληση):
¨
Να παρακολουθείς τον «εσωτερικό
διάλογό» σου για να συλλάβεις αρνητικά μηνύματα (απογοητεύσεις, ματαιώσεις,
φοβίες).
¨
Να συνειδητοποιείς τι κρύβεται πίσω από ένα συναίσθημα
(άγχος πίσω από θυμο;), ποια η πληροφορία για τις ανάγκες σου.
¨
Μάθε να ελέγχεις τους
φόβους, τα άγχη, το θυμό, τη θλίψη. Χρησιμοποίησε τη συνειδητή/ορθολογική/αισιόδοξη
σκέψη, επίλυση προβλημάτων, χρήση κατάλληλων συμβούλων, χρήση «διακοπών»
από τη ρουτίνα/στρες, σταδιακή εκμάθηση δεξιοτήτων, έκφραση συναισθημάτων και
διεκδίκηση δικαιωμάτων, χιούμορ, μέθοδοι
χαλάρωσης (αργές βαθιές αναπνοές, προοδευτική μυϊκή χαλάρωση). [Σκέψου: πας σε επαγγελματικό ραντεβού,
οδηγεί ο σύντροφος σου, έχεις καθυστερήσει.Τι σκέφτεσαι; Πως αντιδράς; Γιατί;
Ποιο το όφελος;] «Κάνε ό,τι μπορείς να
κάνεις. Δέξου ό,τι δε μπορείς να ελέγξεις. Ηρέμησε/απόλαυσε τα υπόλοιπα...».
- Ενσυναίσθηση (η θεμελιώδης ανθρώπινη δεξιότητα):
¨
Να κατανοείς τα συναισθήματα και τις έγνοιες των άλλων,
να μπορείς να μπαίνεις «ψυχολογικά» στη θέση τους.
¨
Να σέβεσαι το γεγονός ότι διαφορετικοί άνθρωποι
(ηλικίες, φύλα, βιώματα, αξίες) νιώθουν
διαφορετικά για κάποια πράγματα.
- Επικοινωνία:
¨
Να εκφράζεις με
τρόπο αποτελεσματικό τα συναισθήματά σου («Αισθάνθηκα... όταν έκανες/είπες
... και σου ζητώ να... ώστε να νιώσω
ότι/να μπορέσουμε να...»). Να υποβάλεις εύστοχα τις σωστές ερωτήσεις, στο σωστό
χρόνο, χωρίς να υποτιμάς τον άλλο.
¨
Να είσαι καλός
ακροατής ( Προσέχεις, δε διακόπτεις, κατανοείς, επιβεβαιώνεις τι άκουσες,
αναγνωρίζεις το πρόβλημα).
¨
Να μπορείς να διακρίνεις
μεταξύ των λεγομένων-πράξεων κάποιου και των δικών σου προσωπικών αντιδράσεων και κρίσεων σχετικά μ’ αυτό.
¨
Να στέλνεις θετικά-εποικοδομητικά μηνύματα («πώς θα
φτιάξουμε το...») αντί για άρνηση/κατηγορίες («δε θέλω/», «δε μπορώ/είς»).
- Ρήξη της αυτο-απομόνωσης:
¨
Να εκτιμάς την ειλικρινή έκφραση των συναισθημάτων
των άλλων. Να θεμελιώνεις την εμπιστοσύνη
στις διαπροσωπικές σχέσεις.
¨
Να γνωρίζεις πότε/σε ποιον
είναι ασφαλές να αποκαλύπτεις τα προσωπικά σου συναισθήματα. Ποιον εμπιστεύεσαι και σε τι βαθμό.
- Ενόραση:
¨
Να ανακαλύπτεις τα κίνητρα και πρότυπα που υπάρχουν στη συναισθηματική σου ζωή και στις
αντιδράσεις σου (και των άλλων αντίστοιχα). π.χ. Υποτάσσεσαι, αποφεύγεις,
επιτίθεσαι όταν αγχώνεσαι; Καταθλίβεσαι όταν δε γίνεται το δικό σου; Επιδιώκεις
το ασφαλές γνωστό ή το συναρπαστικό άγνωστο; Εκμεταλλεύεσαι το άλλο φύλο; Τι σε
εμπνέει για να δημιουργήσεις; Τι ερωτεύεσαι;
- Αυτο-αποδοχή:
¨
Να νιώθεις περήφανος για ό,τι είσαι, ό,τι έχεις
επιτύχει, τα όνειρά σου. Να βλέπεις τον εαυτό/μέλλον σου μέσα από θετικό πρίσμα.
¨
Να αναγνωρίζεις τα δυνατά και τα αδύνατά σου σημεία, αλλά
και να είσαι σε θέση να αστειεύεσαι με τον εαυτό σου.
- Προσωπική υπευθυνότητα:
¨
Να αναλαμβάνεις την ευθύνη, να
αναγνωρίζεις τις συνέπειες των
αποφάσεων και των πράξεών σου, να αποδέχεσαι τις διαθέσεις και τα συναισθήματά
σου και ότι επηρεάζουν άλλους, να ολοκληρώνεις έγκαιρα τα καθήκοντα που έχεις
αναλάβει.
- Διεκδικητική στάση:
¨
Να γνωστοποιείς τις έγνοιες
και τα συναισθήματά σου και να διεκδικείς τα δικαιώματά σου χωρίς υπερβολικό θυμό ή επιθετικότητα και
χωρίς παθητικότητα. Να γνωρίζεις τα
όρια της επιθυμίας/ελευθερίας/ισχύος/ του εαυτού σου/του άλλου και πότε
παραβιάζονται.
- Δυναμική της ομάδας:
¨
Συνεργασία και συμμαχία. Να ξέρεις πότε και πώς να
ηγηθείς/αναλάβεις πρωτοβουλία και πότε να ακολουθήσεις/υποστηρίξεις κάποιον
άλλο. Να γνωρίζεις ποιος είναι ο κοινός σκοπός, τα οφέλη και πώς να παρακινήσεις εαυτό και άλλους για
συνεργασία.
- Λύση συγκρούσεων:
¨
Να γνωρίζεις τρόπους για να λύσεις μια διαφωνία
χωρίς προσβολές, επιθετικότητα ή πισώπλατους χειρισμούς που χαλάνε την
εμπιστοσύνη σε σχέσεις. Σεβάσου τις
προσωπικές επιλογές, τη νοημοσύνη και ανθρωπιά του άλλου, τη δύναμη του
ισχυρότερου.
¨
Να βοηθήσεις ώστε να βγείτε κερδισμένοι κι εσύ και η άλλη
πλευρά κατά τη διαπραγμάτευση ενός συμβιβασμού.
Ο καλύτερος προάγγελος για
μελλοντική ευτυχία είναι η παρελθοντική ευτυχία (ή τα επίπεδα στην αρχή της μελέτης).
Στην πράξη αυτό σημαίνει: όσο νωρίτερα «δουλέψουμε» τον εαυτό μας και
καλλιεργήσουμε περιβάλλοντα ευτυχίας και ψυχοκοινωνικές δεξιότητες στους
εαυτούς μας και στα παιδιά σας, τόσο το καλύτερο για τις πιθανότητες όλων μιας
μελλοντικής ευτυχίας...
Υπάρχουν χαρακτηριστικά της προσωπικότητας (η προσωπικότητα εξ’
ορισμού παραμένει σταθερή στο χρόνο και στις περιστάσεις της ζωής) που επηρεάζουν
σημαντικά και διαχρονικά (σταθερά) την ευτυχία μας.
Ο νευρωτισμός (6-28%), η εξωστρέφεια (2-16%) κι άλλοι παράγοντες
προσωπικότητας (8-14%)
προβλέπουν
σε σύνολο 16-58% την αίσθηση ευτυχίας, ενώ το φύλο 1%, η ηλικία 1%, το εισόδημα 3%, η
κοινωνική τάξη 4% και η οικογενιακή κατάσταση 6% , προβλέπουν μόνο σε σύνολο περίπου 15%.
(πηγή: DANIEL NETTLE)
Ο «νευρωτισμός» (αρνητική
συναισθηματικότητα, κατάθλιψη, κακοκεφιά, μιζέρια, απογοήτευση, αυτοσυνειδητότητα,
ανησυχία, άγχος, ευαλώτητα, εχθρικότητα, κατακριτικότητα) και η εξωστρέφεια (κοινωνικότητα,
ομιλητικότητα, ομαδικότητα, διεκδικητικότητα, αυξημένη δραστηριότητα, τάση για
το καινούριο και πειραματισμός, συναρπαστικά χόμπυ, αλλαγές συντρόφων, τάση
προς ηδονές κι εθισμό) είναι τα κυριότερα και συσχετίζονται ευθέως με την ευτυχία.
Οι εξωστρεφείς επιβραβεύονται
πιο συχνά λόγω της επαφής τους με άλλους ανθρώπους. Οι νευρωτικοί είναι συχνά
πιο δυστυχισμένοι και ευάλωτοι σε στρες, ασθένειες και οικογενειακή διαταραχή. Όχι
και χωρίς τα αντίθετά τους όμως: οι εξωστρεφείς συχνά χωρίζουν, εθίζονται,
παθαίνουν ατυχήματα, ενώ οι νευρωτικοί συχνά δημιουργούν και προσφέρουν στη
κοινωνία έργα διάνοιας, τέχνης, οργάνωσης και πολιτισμού.
Η μειλιχιότητα και η ευσυνειδησία επίσης συσχετίζονται με
την ευτυχία.
Εγκεφαλικοί-χημικοί παράγοντες παίζουν
σημαντικό ρόλο στις καταθλιπτικές διαταραχές, όπως είναι η σεροτονίνη (την
αύξηση της οποίας στοχεύουν τα σύγχρονα αντικαταθλιπτικά - οι επιλεκτικοί
αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης) και η d-fenfluramine.
Επίσης, όλες οι εθιστικές
ουσίες και ευχάριστες δραστηριότητες επηρεάζουν το σύστημα της ντοπαμίνης και των ενδορφινών/εγκεφαλινών (τα φυσικά οπιοειδή του εγκεφάλου).
Ουσίες που αυξάνουν την σεροτονίνη
μειώνουν την κατάθλιψη, το άγχος, τη ντροπαλότητα και κοινωνική φοβία, καθώς
και κάποιες ψυχοκαταναγκαστικές νευρώσεις και αυξάνουν την κοινωνικότητα, τη
συνεργασία και το θετικό συναίσθημα.
Τα άτομα ψηλότερα
στην ιεραρχία έχουν ψηλότερη σεροτονίνη (και τεστοστερόνη) και λιγότερες
ορμόνες στρες.
Μία απόδειξη της συνεισφοράς της κληρονομικότητας
και των βιολογικών παραγόντων είναι ότι οι
μονοζυγωτικοί δίδυμοι είναι παρόμοιοι στην ευτυχία τους από τους ετεροζυγωτικούς
ή αμφιθαλή αδέλφια, ασχέτως αν μεγάλωσαν μαζί ή χώρια.
Βέβαια η βιολογία μας, το DNA και η κληρονομικότητα, καθώς και οι επιταγές-προσδοκίες της κοινωνίας και
οικογένειάς μας δεν προκαθορίζουν
ντετερμινιστικά τη ζωή, τις επιλογές μας και την ευτυχία μας, ούτε και μας
απαλλάσσουν από την ευθύνη μας γι αυτά.
Οι καλοπροαίρετες ή κακοπροαίρετες παρεμβάσεις στη ζωή μας από γονείς (που
συχνά φυτεύουν τις δικές τους ανεκπλήρωτες ανάγκες, κενά κι όνειρα μέσα μας),
δασκάλους και κοινωνία είναι πάντα προϊόν
άγνοιας, ανασφάλειας, κι εγωιστικής αδιαφορίας. Και αυτά είναι αποτέλεσμα έλλειψης παιδείας. Εννοώ, φιλοσοφημένης
και συναισθηματικής παιδείας.
Κάποια «σταθερά» ή «δεδομένα» δεν πολυ-αλλάζουν ίσως (τα γονίδιά μας, η
ιστορία μας, οι τάσεις μας). Το ερώτημα είναι με το δεδομένο «εαυτό» μας τι
κάνουμε; Κατηγορούμε τους άλλους και
μένουμε στάσιμοι ή αναπτύσσουμε μια «εσωτερική πειθαρχία» που θα μας επιτρέψει
να δοκιμάσουμε αλλαγές σε στάσεις και νοοτροπίες (τα αντιληπτικά μας φίλτρα), τις
επιλογές και συμπεριφορές μας και, κατ’ επέκταση, θα οδηγήσει σε διαφορετικά
συναισθήματα, νοήματα κι ...ευτυχίες;
Δεν είναι μόνο δικαίωμα, αλλά και υποχρέωσή
μας να αναζητούμε την ευτυχία;
Τα συναισθήματα είναι μολυσματικά
και «ιμπεριαλιστικά». Για λόγους
επιβίωσης τα αρνητικά διατηρούνται περισσότερο χρόνο από τα θετικά και συχνά
παρεισφρέουν στη συνείδηση και τη ζωή μας. Συχνά δε καταντούν αυτοεκπληρωμένες προφητείες με το να
μας καθιστούν εχθρικούς, παρανοϊκούς, απομονωμένους και λιγότερο ελκυστικούς
στους άλλους. Σχεδιάστηκαν για ένα κόσμο
επικίνδυνο για τη σωματική μας ακεραιότητα, υψηλής θνησιμότητας και μικρών
κοινωνικών ομάδων. Τείνουν να μεγαλοποιούν το φόβο, τη ντοπή και τον κίνδυνο
κοινωνικού εξοστρακισμού. «Η φυσική επιλογή δε δίνει δεκάρα για την ευτυχία
μας» (Randolph Nesse).
Απλά μας θέλει ζωντανούς και παραγωγικούς.
Υπάρχουν ενδείξεις ότι η ευτυχία μας μπορεί να χειραγωγηθεί,
παρά τους οποιουσδήποτε περιορισμούς της προσωπικότητάς μας, με το να μετριάζουμε αντιληπτικά τις
συναισθηματικές αντιδράσεις μας.
Τρεις πρακτικές στρατηγικές: μειώνουμε τα
αρνητικά, αυξάνουμε τα θετικά, εστιάζουμε αλλού την προσοχή μας.
Η γνωστική–συμπεριφορική θεραπεία
(διαβάστε Ντ. Μπέρνς) είναι τουλάχιστο εξίσου
αποτελεσματική με φάρμακα στη θεραπεία κατάθλιψης, άγχους και φοβιών. Το
πετυχαίνει με το να τροποποιεί τον τρόπο
σκέψης μας (να μειώνει αντιληπτικά
σφαλματα ώστε λ.χ. να μην καταστροφοποιούμε και να είμαστε πιο ρεαλιστικοί
και αισιόδοξοι – δες τον παρακάτω πίνακα «γνωστικών διαστρεβλώσεων») και να αυξάνει (θετικές) δραστηριότητες που μας
ενισχύουν. Π.χ. δραστηριότητες με φίλους, αθλήματα, πολιτιστικές
εκδηλώσεις, εξόδους, επισκέψεις σε νέα μέρη.
Γνωστικές
διαστρεβλώσεις
1. Η ΣΚΕΨΗ ΤΟΥ «ΟΛΑ Ή ΤΙΠΟΤΑ»: Βλέπετε τα πράγματα σαν άσπρα ή μαύρα, χωρίς τις
ενδιάμεσες αποχρώσεις του γκρι. Τα πράγματα είναι είτε «εξαίσια», είτε
«απαίσια» κι αν ό,τι κάνουμε απέχει ελάχιστα από το να 'ναι τέλειο, τότε είναι απόλυτα
αποτυχημένο.
2. Η ΥΠΕΡΓΕΝΙΚΕΥΣΗ: Βλέπετε ένα αρνητικό γεγονός σαν ένα ατέλειωτο
σενάριο μείωσης ή ήττας .
3. ΤΟ ΨΥΧΙΚΟ ΦΙΛΤΡΟ: Επιλέγετε μια μοναδική αρνητική λεπτομέρεια και
επικεντρωνόσαστε αποκλειστικά σ' αυτή, έτσι ώστε να καταλήγετε στην αίσθηση πως
η όλη κατάσταση είναι αρνητική. Η στάση αυτή θυμίζει πολύ μια σταγόνα μελάνι
που χρωματίζει όλο το νερό ενός ποτηριού.
4. Η ΑΠΟΡΡΙΨΗ ΤΟΥ ΘΕΤΙΚΟΥ: Απορρίπτετε τις θετικές εμπειρίες, επιμένοντας
πως «δε μετράνε» για τον έναν ή τον άλλο λόγο. Με τον τρόπο αυτό διατηρείτε
κάποιες αρνητικές πεποιθήσεις που έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τις
καθημερινές σας καταστάσεις.
5. ΤΑ ΑΥΘΑΙΡΕΤΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: Προτρέχετε αυθαίρετα στην εξαγωγή αρνητικών
συμπερασμάτων ακόμη κι όταν αυτά δεν επιβεβαιώνονται από την πραγματικότητα.
α. Το
διάβασμα της σκέψης: Συμπεραίνετε αυθαίρετα πως κάποιος είναι εχθρικός
απέναντί σας χωρίς να ελέγχετε αν αυτό ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.
β. Το
λάθος του να προλέγετε το μέλλον: Περιμένετε μια αρνητική
εξέλιξη στο μέλλον και νιώθετε σίγουροι ότι η πρόβλεψή σας είναι ένα δεδομένο
γεγονός.
6. Η ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ (ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΟΠΟΙΗΣΗ)
ΚΑΙ/Ή ΣΜΙΚΡΥΝΣΗ: Μεγενθύνετε τη
διάσταση των πραγμάτων (όπως του προβλήματός σας ή της επιτυχίας κάποιου
άλλου), ή τη σμικρύνετε αδικαιολόγητα ώστε τα πάντα να φαίνονται μηδαμινά (όπως
τις δυνατότητές σας ή τις ατέλειες των άλλων ανθρώπων). Ονομάζεται επίσης η «παγίδα
με τα κυάλια».
7. Η ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΛΟΓΙΚΗ: Πιστεύετε πως τα αρνητικά σας συναισθήματα
αντικατοπτρίζουν απαραίτητα και την πραγματικότητα: «Αισθάνομαι έτσι, συνεπώς
έτσι θα πρέπει να είναι τα πράγματα».
8. ΟΙ ΔΗΛΩΣΕΙΣ ΤΟΥ «ΠΡΕΠΕΙ»: Προσπαθείτε να περάσετε τις επιθυμίες σας ή τη
συμπεριφορά των άλλων από το κρεβάτι του Προκρούστη, υποτάσσοντάς τα σε
«πρέπει» ή «δεν πρέπει». Οι συναισθηματικές συνέπειες τέτοιων γνωστικών λαθών
είναι ντροπή και ενοχή για σας, θυμός και πίκρα για τους άλλους, ανάλογα με το
πού κατευθύνετε αυτά τα «πρέπει».
9. Η ΕΤΙΚΕΤΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ Η ΑΝΑΚΡΙΒΕΙΑ: Πρόκειται για μια μορφή ακραίας υπεργενίκευσης,
όπου ένα λάθος ή μια αδυναμία σας μεταφέρει από το «έχω» στο «είμαι». Έτσι,
αντί να σκεφτείτε «έχω κάνει λάθος», σκέφτεστε «είμαι ένα λάθος». Όταν η
συμπεριφορά κάποιου σας απογοητεύει, του κολλάτε μια αρνητική ετικέτα: «Είναι
ένα τέρας». Η ανακρίβεια είναι το γνωστικό εκείνο λάθος όταν περιγράφετε ένα
γεγονός με εκφράσεις ανακριβείς ή συναισθηματικά φορτισμένες.
10. Η ΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ: Βλέπετε τον εαυτό σας σαν την αιτία κάποιου
αρνητικού εξωτερικού γεγονότος, για το οποίο όμως δεν ήσασταν εσείς υπεύθυνοι.
Γιατί οι άνθρωποι δεν κάνουν περισσότερες «ευχάριστες» δραστηριότητες πιο
συχνά; Ίσως είναι τόσο απορροφημένοι με το
κυνήγι της επιτυχίας (οικονομικά-κοινωνικά), ώστε να ξεχνούν να κάνουνε
αυτά που απολαμβάνουν…
Όσο πιο σύνθετη
είναι η εικόνα του ατόμου για τον εαυτό του, τόσο λιγότερο αυξομειώνεται η
ευτυχία του όταν κάτι επιτυχαίνει ή αποτυχαίνει. (Patricia Linville). Ή αλλιώς, όσο περισσότερους ρόλους και διασυνδέσεις έχεις (επαγελματίας,
γονιός, αθλητής, σύζυγος, γραμματέας συλλόγου, μάγειρας, φίλος, καλλιτέχνης,
κλπ) τόσο πιο σταθερός, υγιής και ευτυχισμένος είσαι (γιατί η
επιτυχία/αποτυχία του καθενός τους δεν πολύ-επηρεάζει τη συνολική «αξία» του
προσώπου...
Άλλη μια εφαρμογή της αρχής του «να μη βάζεις όλα σου τ’ αβγά σ’ ένα καλάθι»…
Επίσης, όσο περισσότερο κυνηγάμε την ευτυχία, τόσο μας
ξεφεύγει. Όπως τονίζει και ο Καβάφης
στην «Ιθάκη» του Χρειάζεται να
εστιαζόμαστε στην απόλαυση του ταξιδιού με προορισμό την ευτυχία, όχι στο αν
έχουμε φτάσει ή πότε και με πια σειρά θα φτάσουμε εκεί...
Άτομα που για να
ευτυχήσουν εξαρτώνται από, απαιτούν (ή θεωρούν ότι δικαιούνται) αποδοχή, αγάπη, επιτυχία, τελειοθηρία (που βασίζεται στο φόβο αποτυχίας/καταστροφής
ή απόρριψης κι όχι στην απόλαυση της διαδικασίας), αποτυχαίνουν και δυστυχούν. Η
ευτυχία πηγάζει μόνο μέσα από την αυτοαποδοχή
(μ’ αρέσει αυτό που είμαι) και αυτοπραγμάτωση
(γίνομαι αυτό που είμαι!...), όχι από τα επιτεύγματα, την επιδοκιμασία
ή την ανισόρροπη ή αφιλοσόφητη
συσσώρευση αγαθών και ηδονών.
ΑΝ για την ευτυχία μετρούσε ο προορισμός, τότε θα ήταν εξαρτημένη από τη
στιγμή της άφιξης (της επιτυχίας του στόχου). Όλοι αυτοί, όμως, που πιάνουνε το
στόχο σύντομα βαριούνται και θέτουν νέους στόχους... Η πορεία, το ταξίδι, η διαδικασία φαίνεται να έχει περισσότερη
σημασία από το «Τέλος», σαν τη ζωή την ίδια...
Η Ευτυχία συμπορεύεται
με την ικανοποποίηση και εσωτερική ηρεμία της σίγουρης γνώσης ότι είσαι στο
σωστό Σου δρόμο. Δεν είσαι χαμένος στην Α-νοησία. Γι’ αυτό και η απώλεια του οργανωμένου
συνειδητού νου ή της ταυτότητας του Εαυτού μας, όπως σε κάποια ψύχωση, παράνοια
ή άνοια είναι πολύ χειρότερη (χαοτική) από κάθε περιβαλλοντική ή διαπροσωπική
καταστροφή...
Η ζωή πρέπει να
έχει νόημα για να έχει κίνητρο, σκοπό, κατεύθυνση, ισορροπία και γαλήνη.
Πρέπει να πηγαίνουμε προς κάτι θετικό κι
όμορφο (κανένας ποτέ δεν ευτύχησε αποφεύγοντας ή αποδρώντας από κάτι αρνητικό ή αγχωτικό…)
Ο Μπουκάι εντοπίζει 4
ομάδες «σκοπών» της ζωής: σαν
άνθρωποι επιδιώκουμε την Ηδονή, την Εξουσία,
την εκπλήρωση της προσωπικής μας Αποστολής και την Εξάπλωση (ή την Υπέρβαση των προσωπικών ορίων μας μέσω της
Μεταφοράς - σε χρόνο ή χώρο - της δημιουργικής ζωής/γνώσης μας).
Σε κάθε κοινωνία κι εποχή οι άνθρωποι συνδεότανε
με πράγματα μεγαλύτερα από τον εαυτό τους για να βελτιώσουν την ευτυχία
τους. Με το μεγαλείο της φύσης, με ήρωες αληθινούς (νικητές σε
αθλήματα, άθλους, ή πολέμους) ή μυθικούς, με το Απόλυτο/Τέλειο
(σε ομορφιά, δύναμη, ευφυΐα, δημιουργικότητα) με θρησκευτικούς Θεούς και
αγίους, ή την επαφή με το υπερ-βατικό.
Υπάρχουν άφθονες αποδείξεις ότι οι
κάθε είδους «πιστοί» ωφελούνται στην υγεία και ευεξία τους. Αυτό συμβαίνει
λόγω της κοινωνικής υποστήριξης και
δικτύου που παρέχει η κάθε θρησκεία/εκκλησία, επειδή προωθούν υγειείς τρόπους ζωής, καθώς και επειδή παρέχουν ένα παρηγορητικό και ελπιδοφόρο
μήνυμα (ασχέτως ... φιλοσοφικής εγκυρότητας) για την ανακούφιση των δεινών και
ματαιοτήτων αυτής της θνητής ζωής.
Διαδικασίες διαλογισμού
βοηθούν στο να χειριζόμαστε το πλαίσιο σύγκρισης της ζωής μας.
Όσοι τον εξασκούν έχουν χαμηλότερα επίπεδα στρες και αρνητικών συναισθημάτων, αύξηση ευεξίας
και βελτίωση του ανοσοποιητικού συστήματος.
Από τη μία μαθαίνεις πώς να γίνεσαι πιο συνειδητός και να εστιάζεσαι όπου απαιτείται, από την άλλη μαθαίνεις να αποσυνδέεσαι από την (αυτο)συνείδησή
σου και να βλέπεις τα πράγματα πιο διαχρονικά, στο μεγαλύτερό τους πλαίσιο. Σαν
ένα πίνακα με στίγματα: αν είναι
μαύρος με φωτεινά στίγματα εστιάζεσαι στη λεπτομέρεια, αν είναι λευκός με μαύρα
στίγματα εστιάζεσαι στο σύνολό του...
Όπως η Βουδιστική έννοια του Νιρβάνα
μέσω της Κενότητας τονίζει, το να
μειώσουμε το χάσμα ανάμεσα τις επιθυμίες και αντικειμενικές δυνατότητές μας,
μας κάνει πιο ευτυχισμένους
(είτε
με το να τις ικανοποιήσουμε, ή με το να
μειώσουμε το στόχο μας/να τον κάνουμε ποιο ρεαλιστικό).
Στο Βουδισμό, όπως και
για τους αρχαίους επικούριους φιλοσόφους μας (Επίκτητο) η ευτυχία εξαρτάται από την επεξεργασία του μυαλού μας και όχι από
τα εξωτερικά γνωρίσματα του κόσμου.
Η ακόλουθη βουδιστική ιστορία είναι
διαφωτιστική: Ένας πλούσιος Αμερικανός επισκέπτεται το Δαλάι Λάμα και τον συμβουλεύεται
για το νόημα της ζωής και την ευτυχία. Μαζί του έχει φέρει ένα πακέτο δώρο, με
ένα χρυσό ρολόι Ρόλεξ, το οποίο προσφέρει στο σοφό μετά τις πολύτιμες συμβουλές
του. Όταν το ανοίγει ο σοφός Δαλάι αφαιρεί το πανάκριβο ρολόι το οποίο το
αφήνει δίπλα του στο πάτωμα και θαυμάζοντας το όμορφο άδειο κουτί αναφωνεί: «Ω, τι ωραίο, αυτό ακριβώς ήθελα...» [εκτιμώντας την «κενότητα» του
«χρόνου», των επιπόλαιων «αγαθών», του νου μας…].
Δυστυχώς, η φυσική επιλογή μάς έχει προγραμματίσει να συγκρίνουμε τις
επιδόσεις μας με των γύρω και να παλεύουμε
να τα καταφέρουμε καλύτερα στη δουλειά, την υγεία και στο ζευγάρωμα.
Σαν άνθρωποι όμως
δεν
είμαστε καλοί στο να προβλέπουμε το μελλοντικό επίπεδο ικανοποίησής μας από
τις επιλογές μας… Γιατί;
Α. Επηρεαζόμαστε από το ζωικό παρελθόν μας (η «ανομολόγητη θεωρία» για το κυνήγι και απόκτηση
θεσιακών αγαθών)
Β. Προσαρμοζόμαστε πολύ γρήγορα στις θετικές ή
αρνητικές αλλαγές στη ζωή μας και
επιστρέφουμε
στο προηγούμενο επίπεδο ευτυχίας μας.
Γ. Αλλάζουμε με το χρόνο και τις εμπειρίες μας και
έχουμε διαφορετικές ανάγκες σε διαφορετικά στάδια της ζωής μας δυσκολεύοντας τρομερά την πρόβλεψη, προγραμματισμό
και ικανοποίηση του κάθε άγνωστου μελλοντικού εαυτού μας …πόσο μάλλον κάποιου
άλλου (συντρόφου, παιδιών κ.ά).
Η εξέλιξη δε μας βοήθησε ως προς την
επίτευξη της ευτυχίας, αλλά μόνο ως προς την επιδίωξή της! Μας λέει ότι στο σημείο Χ της καθε αναζήτησης του
θησαυρού, υπάρχει ένας καινούριος χάρτης για την αναζήτηση κάποιου άλλου σημείου
Χ του θησαυρού... Το τι επιθυμούμε και το τι μας κάνει ευτυχισμένους είναι εν
μέρη αταίριαστα. Και το πώς επιδιώκουμε την ευτυχία (δουλεύοντας σκληρά κι
αποκτώντας αγαθά) είναι συχνά πηγή δυστυχίας, ενώ η επένδυσή μας σε ελεύθερο
χρόνο, υγειείς δραστηριότητες και αγαπημένους ανθρώπους θα μας έκανε ευτυχέστερους
για πολύ περισσότερο.
Απαιτείται φιλοσοφημένη εκπαίδευση
(πολύ ψηλότερα και βαθύτερα από την τεχνική/φροντιστηριακή παιδεία που ακόμα
δεν έχουμε καταλάβει ότι πνίγει το μυαλό και την ψυχή των παιδιών μας στην
Ελλάδα) για να μάθουμε τι πραγματικά αξίζει.
Ευτυχέστεροι είναι οι άνθρωποι που φτάνουν στην
επιτυχία και ευτυχία από τις σκάλες. Όχι με το ασανσέρ! Η συντόμευση (η άνεση) της διαδικασίας αφαιρεί
τόσο από τις δεξιότητές μας, όσο και από την απόλαυσή μας. Αν αφαιρέσουμε την
πιθανότητα της δυστυχίας (με κοινωνικά κοντρόλ, φαρμακευτικά ντοπαρίσματα, με
το ασφαλές ή το εύκολο) παραδόξως αφαιρούμε από την ευτυχία μας…
Σε κάθε
εποχή ο καθένας μας είναι υπεύθυνος
για τη
δημιουργία του σκοπού και νοήματος του ταξιδιού της ζωής Του.
Καμιά
κοινωνία, ψυχολογία, φιλοσοφία ή θρησκεία
δε
μπορεί να του το προσφέρει έτοιμο ή να το διατηρήσει
αν
αντιβαίνει τις ανάγκες του Εαυτού του.
Άνθρωποι με νόημα και σκοπό στη ζωή
τους, κυρίως αυτοί που πετυχαίνουν τους στόχους τους σε μικρά, ρεαλιστικά,
εφικτά βήματα που τους ενισχύουν/ευχαριστούν άμεσα, είναι ευτυχέστεροι. Ούτε οι
πολλοί εύκολοι (βαριόμαστε) ούτε οι πολλοί δύσκολοι (αγχωνόμαστε κι
απογοητευόμαστε) στόχοι μας ευχαριστούν.
Το να έχουμε
στόχους είναι σημαντικό από μόνο τους, ασχέτως πιθανοτήτων επιτυχίας:
δημιουργούμε νόημα στη ζωή μας.
Η σύγκρουση
ανάμεσα σε στόχους και η αμφιβολία δημιουργεί άγχος, κατάθλιψη, νευρωτισμό,
ψυχοσωματικά προβλήματα, εμμονές, αναστολές, ή και παράλυση, καθώς και
ευκαιρίες νέων ψυχοφιλοσοφικών «συνθέσεων».
Μια αίσθηση αυτο-αποτελεσματικότητας
(ότι ελέγχω περισσότερο τη ζωή και μοίρα μου) και αυτο-εκτίμησης είναι σημαντική και σχετίζεται με την ευτυχία
μας (και κυριολεκτικά μας «ζωογονεί»). Ούτε
η εγκεφαλική ευφυΐα μας (που έχει μικρή έως μηδαμινή σχέση με την ευτυχία),
ούτε η εμφάνιση (που κυρίως επηρεάζει
νέες γυναίκες) είναι ιδιαίτερα σημαντικές για την ευτυχία μας.
Οι ανθρώπινες υπάρξεις έρχονται στον
κόσμο έχοντας και διατηρώντας το πάθος για έλεγχο.
Αν και όταν χάνουν τον έλεγχο της
ζωής τους αισθάνονται δυστυχείς, ανήμποροι, αβοήθητοι, καταθλιπτικοί και
απελπισμένοι.
Martin Seligman
Σ’ ένα οίκο ευγηρίας δώσανε από ένα φυτό σε κάθε
ένοικο: οι μισοί υπερήλικες το
φρόντιζαν οι ίδιοι, ενώ για τους άλλους μισούς το φρόντιζαν οι νοσοκόμοι. Σε 6
μήνες 15% και 30% πεθάνανε, αντίστοιχα… Επίσης, πείραμα με φοιτητές που
επισκέπτονταν τα γερόντια: Όταν οι επισκέψεις προγραμματίζονταν από τους
υπερήλικες αισθανόταν πιο χαρούμενοι, ενεργητικοί, υγειείς σε σχέση με τους άλλους,
που οι φοιτητές προγραμμάτιζαν τις επισκέψεις… Το πιο ενδιαφέρον: Όταν
σταμάτησε η έρευνα, δυσανάλογα μεγαλύτερος αριθμός υπερηλίκων πέθαναν στο 1ο
γκρουπ (του αυξημένου ελέγχου)… Η απώλεια του ελέγχου είχε χειρότερες
συνέπειες από το να μην τον είχες ποτέ… ( πηγή: DANIEL GILBERT)
Το σύγχρονο ξέφρενο πεδίο κοινωνικής σύγκρισης μέσω των ΜΜΕ (τηλεόραση/ Internet ) φέρνει όλο τον κόσμο στο μυαλό μας και
διαβολίζει τις ορέξεις μας με μια υπέρογκη διαθεσιμότητα πιθανών ρόλων-εαυτών, ευκαιριών και καταναλωτικών αγαθών/ηδονών, τα οποία εξαντλούν τον ψυχολογικό μηχανισμό
της (ακόρεστης) επιθυμίας μας και της (αρχέγονης μα παρωχημένης) ευχαρίστησής
μας.
Παρότι όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι τα αγαθά δεν αυξάνουν την ευτυχία μας,
η επιθυμία να μην υστερούμε από τους ομοίους μας είναι πολύ έντονη. Αυτό μας
οδηγεί σε εξαντλητικό τρέξιμο και
ψάξιμο, αυξημένη απομόνωση (τα ΜΜΕ είναι ψευδαίσθηση ανθρώπινης επαφής) και λιγότερο χρόνο επενδύοντας σε
ανθρώπινο κεφάλαιο. Παρόλ’ αυτά οι προσδοκίες
μας για ευτυχία αυξάνονται συνεχώς και παραπλανημένοι από την έκθεση σε
χιλιάδες διαφορετικούς τρόπους ζωής, ανθρώπους, αγαθά, ασχολίες, υπηρεσίες και
μέρη, προσδοκούμε ότι πρέπει ή μπορούμε να το κάνουμε κι εμείς. Αλλά το
γρασίδι είναι πιο πράσινο πάντα κάπου αλλού και ξαναδυστυχούμε και ξανατρέχουμε
για να πιάσουμε το επόμενο ψηλότερο επίπεδο...
Η δυστυχία του ατόμου συχνά έχει
να κάνει με την παρουσία πόνου, βασάνων,
μαρτυρίου, τραυματικών επεισοδίων, θυματοποίησης, αποτυχίας (όχι κοινωνικής,
αλλά κυρίως και ουσιαστικότερα στο να
είμαστε ο αληθινός εαυτός μας...), ενοχών και τη συνεπακόλουθη απώλεια
νοήματος στη ζωή μας.
Όποια και να ‘ναι
η αιτία της, για την αντιμετώπισή της, μετά το σοκ, την άρνηση και το μούδιασμα (που αρχικά διευκολύνει την
αντιμετώπιση για να μη καταρρεύσουμε) και το θυμό, απαιτείται κατανόηση και αποδοχή, απαιτείται
να δώσουμε κάποιο καινούριο νόημα στην εμπειρία μας, στη σχέση μας με τον κόσμο
και στην ταυτότητά μας. Σα να αλλάζουμε φιλοσοφία ζωής...
Ο Χόρχε Μουκάι γράφει:
Είναι αναγκαία η ελευθερία της Αυτοεξάρτησης για
να βιώσεις την Αγάπη
(ότι έχουμε την ευθύνη
των επιλογών μας και της ευτυχίας μας).
Είναι αναγκαία η Αγάπη για να βιώσεις το Πένθος
μιας Απώλειας.
(να συνειδητοποιήσουμε ότι μπορούμε να
ξεπεράσουμε τον πόνο της απώλειας και της εγκατάλειψης)
Είναι αναγκαίος ο Πόνος για να ξεπεράσεις το
Θάνατο.
(να εκτιμήσουμε τη ζωή
μας ακέραιη όχι ακρωτηριασμένη, χωρίς φόβο)
Είναι αναγκαίο να περάσεις από πολλούς θανάτους
μέχρι να βρείς το δρόμο της Ευτυχίας.
(Η ωριμότητα και η σοφία που χτίζεται πάνω στις
«αναγκαίες απώλειές μας»
Η αμερικανίδα
ποιήτρια και ψυχαναλύτρια Judith Viorst προσθέτει σχετικά με την έννοια της
ενήλικης «ωριμότητας»:
“Μεγαλώνοντας” σημαίνει να εγκαταλείψουμε τα πιο
αγαπημένα μεγαλομανή όνειρα της παιδικής μας ηλικίας.
Μεγαλώνοντας
σημαίνει να γνωρίζουμε ότι δε μπορούν να εκπληρωθούν.
Μεγαλώνοντας σημαίνει να αποκτούμε τη σοφία και
τις δεξιότητες να κερδίσουμε ό,τι επιθυμούμε μέσα στα όρια που επιβάλλει η
πραγματικότητα …
– μια
πραγματικότητα η οποία αποτελείται από ελαττωμένες δυνάμεις, περιορισμένες
ελευθερίες και, με τους ανθρώπους που αγαπούμε, ατελείς συνδέσμους.
Μια πραγματικότητα κτισμένη, μερικώς, πάνω στην
αποδοχή των αναγκαίων απωλειών μας...
Και ο Χ. Μπουκάι
προσθέτει 5 μεγάλες παρανοήσεις για την
ευτυχία:
Να ταυτίζουμε την ευτυχία με την Επιτυχία...
Να ταυτίζουμε την ευτυχία με την Ευχαρίστηση...
Να νομίζουμε ότι η Αγάπη αρκεί για να ευτυχήσουμε...
(κι η ενήλικη αγάπη δεν είναι ποτέ άνευ
όρων- εξαρτάται από το τι δίνουμε και παίρνουμε)
Να νομίζουμε ότι η Αποφυγή του Πόνου (αναισθησία,
αναλγησία ή αδιαφορία) είναι ευτυχία..
(ο πόνος είναι δάσκαλος – μας μαθαίνει το δρόμο
και ζυγοσταθμίζει τις αξίες...)
Να υπερεκτιμούμε αυτό που μας λείπει (όσο περισσότερες οι προσδοκίες, τόσο λιγότερη
η ικανοποίηση και ευτυχία κι ευγνωμοσύνη
για το «έχω» ή «είμαι»)
Δε μπορεί κάποιος να είναι ευτυχισμένος αν δε ζει
αληθινά…
Ζω αληθινά σημαίνει είμαι αληθινός στον εαυτό μου.
Αφήνω να φανερωθούν τόσο οι κρυμμένες «ηρωικές»,
όσο και οι «μικρανθρώπινες» ανάγκες μου.
Εγκαταλείπω όλες τις ταυτότητες που δημιούργησα
για τους άλλους (ή που δημιουργήσαν για μένα).
Εγκαταλείπω το ρόλο που επινόησα για να μπω ή
επιβραβευτώ από μια συγκεκριμμένη κοινωνία («άλλων» που δε νοιάζονται, δεν κατανοούν
ή δε δέχονται τις ανάγκες μου).
Να είμαι «Ελεύθερος» δε σημαίνει απελευθέρωση από
κάθε βιολογική ή ψυχολογική εξάρτηση. Αλλά να μπορώ να παίρνω θέση απέναντι σ’
όλες τις εξαρτήσεις και να επιλέγω το δικό μου δρόμο...
Πώς ξέρεις ποιος πραγματικά είσαι, ή αν παίζεις
κάποιο κοινωνικό ρόλο;
Προφανώς απαιτείται μεθοδική και συχνά επώδυνη δουλειά
ψυχολογικής εξερεύνησης κι ενόρασης και η συνειδητή διαλεύκανση διαπροσωπικών
(εγώ-άλλοι) και ενδοψυχικών συγκρούσεων,
των διαφόρων αναγκών και ρόλων μας (εγω1-εγω2-εγω3...)
.Ο Χόρχε Μπουκάι γράφει ότι η
ευτυχία είναι πάντα ένας δρόμος αθροιστικός.
Αθροίζω πνευματικότητα και επιστήμη. Αθροίζω διαλογισμό και δράση.
Αθροίζω λογική και συναίσθημα. Αθροίζω αγώνα και αποδοχή.
Αθροίζω ηθική και κατανόηση. Και το δυσκολότερο
όλων: Αθροίζω πάθος και εγκράτεια
Ο αληθινός εαυτός[2]
Πώς γνωρίζεις αν ζεις σύμφωνα με τον πραγματικό εαυτό σου; Αν πιστεύεις τα
παρακάτω το πετυχαίνεις:
1.
Βιώνω και εκφράζω μια ευρεία γκάμα – ευχάριστων ή
δυσάρεστων - συναισθημάτων σε
βάθος και στον κατάλληλο – για τις περιστάσεις – βαθμό.
2.
Προσδοκώ τα κατάλληλα προνόμια ή δικαιώματα, βασιζόμενος σε προηγούμενα επιτεύγματα, δεξιότητες και
απολαύσεις αλλά και πληροφορίες από το περιβάλλον για το πώς να επιτύχω.
3.
Αυτο-ενεργοποιούμαι και διεκδικώ. Αναγνωρίζω τη μοναδική ατομικότητά μου,
επιθυμίες, όνειρα, στόχους, τα εκφράζω,
τα προστατεύω και τα διεκδικώ ενεργητικά κι αυτόνομα.
4.
Αναγνωρίζω και ενστερνίζομαι την ατομική μου αξία (έχω αυτο-εκτίμηση). Ασχέτως τι πιστεύουν οι
άλλοι είμαι άξιο άτομο, με δεξιότητες κι
όνειρα και δικαιούμαι να θέτω και να
επιδιώκω τους στόχους μου.
5.
Απαλύνω (ως επί το πλείστον μόνος μου) τα επώδυνα συναισθήματά μου,
αντί να τα αρνούμαι ή να με πνίγουν.
6.
Κάνω και κρατώ υποσχέσεις, όσον αφορά σε σχέσεις και επαγγελματικούς
στόχους. Δεν υποχωρώ ή εγκαταλείπω στα
δύσκολα όταν ξέρω ότι είναι για το καλό μου.
7.
Είμαι δημιουργικός.: Είμαι ικανός να αντικαθιστώ παλιά, οικεία μοτίβα ζωής κι επίλυσης προβλημάτων με
νέα, τουλάχιστον εξ’ ίσου, αποτελεσματικά. Επίσης, μπορώ να αναδιευθετήσω ή
προσαρμόσω ενδοψυχικά μοτίβα και δυσλειτουργικά ή ανακριβή αντιληπτικά φίλτρα,
που εμποδίζουν την έκφραση του εαυτού μου.
8.
Αγαπώ ενδόμυχα. Εκφράζω τον εαυτό μου ολοκληρωτικά
και ειλικρινά μέσα σε κάποια σχέση (ερωτική, φιλική, συγγενική) χωρίς πολύ
άγχος για τυχόν εγκατάλειψη ή ασφυξία
του εαυτού μου.
9.
Απολαμβάνω τη μοναχικότητά μου χωρίς να αισθάνομαι εγκατάλειψη, χωρίς να
προσπαθώ να γεμίσω το υπαρξιακό κενό/αγωνία μου με παθολογικές ή ανούσιες
δραστηριότητες ή ερωτικές/σεξουαλικές σχέσεις.
10.
Αισθάνομαι σταθερός και συνεχής (σαν εαυτός), αναγνωρίζω και επιβεβαιώνω ένα σταθερό πυρήνα
μου στο χώρο και στο χρόνο.
Η ιστορία του Ασκητή με το Λιοντάρι
Ένας ασκητής, αδύνατος, κουρασμένος, αλλά γαλήνιος μέσα από την προσευχή
του και την επαφή του με το Θείο Κόσμο, περιπλανιόταν στην έρημο.
Ξαφνικά προσέχει μία κουκίδα κίνησης
στον ορίζοντα που τον γεμίζει με ανησυχία. Η κουκίδα μεγαλώνει με το χρόνο για
να διαπιστώσει ο ασκητής μας ότι είναι η μάζα ενός λιονταριού που το ίδιο
πεινασμένο μετά από πολλές μέρες νηστείας, τον έχει μυριστεί και τον πλησιάζει
καλπάζοντας.
Ο καημένος αρχίζει να τρέχει προς
την αντίθετη κατεύθυνση για να σωθεί. Για κακή του τύχη φθάνει στην άκρη ενός
απότομου γκρεμού, βάθους εκαντοντάδων μέτρων. Το λιοντάρι έχει φτάσει στα πέντε
μέτρα και ετοιμάζεται να τον αρπάξει. Τι να κάνει;
Ο ασκητής μας διακρίνει μια ρίζα
κάποιου φυτού που ξεπροβάλλει από το πλάι του γκρεμού. Χωρίς δεύτερη επιλογή,
πηδά εμπρός και πιάνεται από τη ξύλινη ρίζα, μετέωρος πλέον στο κενό, ενώ το
πεινασμένο κτήνος προσπαθεί να τον αρπάξει με τα νύχια του από πάνω... Με το
λιοντάρι από πάνω και το βάραθρο από κάτω, ο ασκητής μας προσπαθεί να κρατηθεί,
ενώ τα αδύναμα χέρια του όλο και τον εγκαταλείπουν.
Στα δευτερόλεπτα ζωής που του μένουν, ο ασκητής μας παρατηρεί ότι από τη
ρίζα του φυτού της ερήμου, μπρός στα μάτια του, έχει φυτρώσει ένα λευκό
λουλουδάκι! Κλείνει τα μάτια του, το μυρίζει και αγαλλιάζει με τη μυρωδιά του:
«Τι
όμορφος που είναι ο κόσμος!» σκέφτεται…
Το Δίδαγμα της ιστορίας;
Σκεφτείτε: Ο ασκητής πόση ζωή είχε μετέωρος; 20, 60
δευτερόλεπτα; Αν και κάτω από τις χειρότερες δυνατές περιστάσεις... τι ποσοστό
της πραγματικής ζωής του το χαράμισε σε φόβο/οδύνη/άγχος/φθόνο/πόνο/μιζέρια...
και τι σε γαλήνη κι απόλαυση «πραγματικών» (σημαντικό!) ηδονών;
Εμείς πόση ζωή έχουμε; 20, 60 χρόνια; Τι ποσοστό (θα) χαραμίζουμε στη
μιζέρια;
Δεν είναι εύκολο να εστιαστούμε στο
Όμορφο της Ζωής μας… (κυρίως όταν οι αντικειμενικές μίζερες συνθήκες συνωμοτούν
να μας αποπροσανατολίσουν…)
Απαιτείται
εκπαίδευση κι εξάσκηση και συνειδητή επίμονη προσπάθεια…
(…κι εμείς οι νεοέλληνες είμαστε ως επί το
πλείστον α-συνείδητοι/α-φιλοσόφητοι/α-μόρφωτοι και σκλάβοι-θύματα του …εύκολου…)
Μα ο καθένας μας πάντα έχει τις επιλογές του, ασχέτως των συνθηκών: πού θα εστιαστεί, αν και τι θα σκεφτεί, τι θα
αισθανθεί, τι θα πράξει, ή όχι, στη ζωή του.
Όποιος εστιάζεται στο Παρόν απελευθερώνεται
από τα σφάλματα και τις ενοχές του παρελθόντος και τις φοβίες του μέλλοντος,
γιατί αυτά δε χωράνε στο παρόν...
Η ευτυχία είναι μια στάση ζωής (μια υποκειμενική επεξεργασία)
που βασίζεται στην εμπιστοσύνη, στην
πεποίθηση ότι μπορούμε να αντιμετωπίσουμε οτιδήποτε μας φέρει η ζωή καλό ή κακό και μας επιτρέπει να
απολαμβάνουμε το παρόν...
Ας μη ξεχνάμε την προσευχή του Αγίου Φραγκίσκου (της Ασίζη):
Θεέ,
δώσε μου τη Δύναμη ν΄ αλλάξω αυτά που μπορώ ν’ αλλάξω...
το Κουράγιο
ν’ αποδεχτώ/αντέξω αυτά που δε μπορώ ν’ αλλάξω...
και τη Σοφία να διακρίνω ανάμεσα στα δύο...
Βιβλιογραφικές
Πηγές
DANIEL GILBERT. «
Αναζητώντας την Ευτυχία, Μαθήματα για τις πλάνες του νου», εκδ. Κάτοπτρο,
2007.
DANIEL GOLEMAN.
«Συναισθηματική Νοημοσύνη», εκδ. Ελληνικά Γράμματα, 1998.
JAMES F. MASTERSON. “The search for the real
self”, [Η αναζήτηση του αληθινού εαυτού] Publ. The Free Press, 1988.
ΝΤΕΪΒΙΝΤ ΜΠΕΡΝΣ, «Αισθανθείτε Καλά! Η αποτελεσματική
αντιμετώπιση της κατάθλιψης χωρίς φάρμακα», εκδ. Πατάκη, 1996.
ΧΟΡΧΕ ΜΠΟΥΚΑΪ, Φύλλα Πορείας Ι, ΙΙ, ΙΙΙ & ΙV («Ο
δρόμος της Αυτοεξάρτησης, της Συνάντησης, των Δακρύων & της Ευτυχίας»), εκδ. Opera, 2001-2011.
DANIEL NETTLE, «Ευτυχία: Η επιστήμη πίσω από το χαμόγελό
σας», Εκδ. Περιοδικός Τύπος Α.Ε., 2006.
SHAWN CHRISTOPHER SHEA. «Η
ευτυχία υπάρχει. Πως να βρείτε τη δική σας», εκδ. Κριτική, 2007.
JUDITH VIORST. “Necessary Losses”. [Αναγκαίες
Απώλειες], 1981
ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ ΑΥΤΟ-ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ[3]
(σε 5 πτυχές της ζωής μας)
1. Βιολογική πτέρυγα
α) Νιώθω εξουθενωμένος;
β) Εμφανίζω κάποιες νευρικές
συνήθειες (κράμπες, δαγκώνω τα νύχια μου, παίζω με τα μαλλιά μου) ή σημάδια βιολογικού στρες (ταχυπαλμία ή
γρήγορες αναπνοές); Οποιοδήποτε από τα παραπάνω συμπτώματα δείχνει ότι είμαι
εξουθενωμένος, αλλά δεν το έχω συνειδητοποιήσει.
γ) Νιώθω κουρασμένος,
βαρύς ή νυσταγμένος;
2. Ψυχολογική πτέρυγα
α) Νιώθω ανησυχία
ή ότι κλέβω χρόνο από το παρόν; Μήπως
υπάρχει κάποιος κλέφτης στον καθρέφτη;
β) Νιώθω αποκαρδιωμένος, στενοχωρημένος, μελαγχολικός ή έτοιμος να κλάψω;
γ) Κάνω αρνητικές σκέψεις;
δ) Νιώθω αγχωμένoς;
Ανησυχώ ότι δε θα καταφέρω να κάνω κάτι που θεωρώ σημαντικό; Φοβάμαι ότι
θ' απογοητεύσω κάποιον, θα
ντροπιαστώ ή θα γελοιοποιηθώ;
ε) Υποτιμώ τον εαυτό μου;
στ) Αναβιώνω δυσάρεστες και επώδυνες αναμνήσεις;
ζ) Ανησυχώ για κάποιον που αγαπώ;
3. Διαπροσωπική πτέρυγα
α) Πώς τα πηγαίνω σήμερα με τους
ανθρώπους γύρω μου (σύντροφο, παιδιά, φίλους, αφεντικό,
συνάδελφους);
β) Τους αρέσει η συντροφιά μου;
γ) Μου αρέσει η συντροφιά τους;
δ) Έχω θυμώσει με κάποιον;
ε) Ζηλεύω ή νιώθω πικρία για κάποιον;
στ) Νιώθω σεξουαλική απογοήτευση ή
ματαίωση;
ζ) 'Έχω κακολογήσει κάποιον;
4. Πτέρυγα περιβάλλοντος (καταστάσεις που σχετίζονται με κοινωνικές ομάδες
ή περιβαλλοντικές καταστάσεις που δε σχετίζονται με άτομα).
α) Η (στενή/ευρύτερη)
οικογένειά μου μού δημιουργεί προβλήματα;
β) Έχω θυμώσει με μια ομάδα ατόμων
(οικογένεια, αφεντικό, προσωπικό, εργαζόμενους, μια ομάδα
φίλων, μια ομάδα γειτόνων) ;
γ) Το άμεσο κοινωνικό περιβάλλον μού ασκεί ψυχολογική ή/και φυσική βία (ρατσισμός, σεξισμός,
ηλικιακή προκατάληψη, εγκληματικότητα,
ανθρωποφοβία);
δ) Ανησυχώ για τα οικονομικά
μου, τη δουλειά μου, κάποιο δικαστήριο ή επαγγελματική
συμφωνία;
ε) Μήπως μ' ενοχλεί το άμεσο
περιβάλλον μου (το δωμάτιό μου, το σπίτι μου, ο εργασιακός μου
χώρος); Για παράδειγμα, μήπως
ασφυκτιώ ή εκνευρίζομαι που το σπίτι είναι ακατάστατο;
στ) Υπάρχει κάποιος άμεσος και σοβαρός μη- κοινωνικός περιβαλλοντικός παράγοντας
στρες
(ρύπανση, επικίνδυνα καιρικά φαινόμενα, ασθένεια) ;
5. Πνευματική πτέρυγα
α) Καλύπτονται οι πνευματικές μου
ανάγκες;
β) 'Έχω κάνει κάποια πνευματική
σκέψη σήμερα (θαυμασμός για τον Κόσμο, τη Φύση, το Θεό);
γ) Έχω κάνει οποιαδήποτε από τις
δραστηριότητες που ηρεμούν την πνευματική μου πλευρά,
όπως ν' ακούσω μουσική, να
διαβάσω ένα βιβλίο, να προσευχηθώ, να διαλογιστώ, να παίξω μ’ ένα
κατοικίδιο ζώο, να φροντίσω τον
κήπο, να κάνω μια βόλτα ή να απολαύσω τη φύση;
[1] Διεύθυνση: Κ. Καρτάλη 150, 5ος όροφος, Βόλος. Τηλέφωνο Γραφείου:
24210-24900. Κιν. 697 230 4767
[2] Από το «Η αναζήτηση του αληθινού εαυτού» του James F. Masterson, 1988.
[3] Από: «Η ευτυχία υπάρχει. Πως να
βρείτε τη δική σας» του SHAWN CHRISTOPHER SHEA
Η Ψυχολογία
της Ευτυχίας
Εισηγητής:
Δρ. Μάνος
Ζαχαριουδάκης
Κλινικός
Ψυχολόγος κ Ψυχοθεραπευτής
Δεν υπάρχουν σχόλια: