ΠΑΝΙΚΟΣ - ΑΓΟΡΑΦΟΒΙΑ

 

Τι είναι το Άγχος

 Όλοι οι άνθρωποι λέμε πολλές φορές ότι νιώθουμε άγχος, stress, πίεση, ένταση κ.λ.π., και πολύ συχνά φορτώνουμε στο άγχος μας τις καθημερινές δυσκολίες που μπορεί να συναντάμε στην δουλειά μας ή στο σπίτι μας. Τι είναι όμως άγχος και ποιό κοινό θέμα βρίσκεται πίσω από τους απειράριθμους όρους που χρησιμοποιεί ο καθένας μας για να περιγράψει αυτή την πανανθρώπινη εμπειρία;

Το άγχος επιστημονικά αναφέρεται σε ένα είδος δυσάρεστης συγκίνησης. Άλλα είδη δυσάρεστων συγκινήσεων είναι π.χ. η θλίψη ή ο θυμός, αλλά το άγχος διακρίνεται από αυτά από το γεγονός ότι συνδέεται πάντοτε με έναν επαπειλούμενο κίνδυνο. Όταν νιώσουμε ότι κάποια πτυχή της ύπαρξής μας κινδυνεύει, νιώθουμε φυσιολογικά άγχος.

 

Ένας άνθρωπος που βρίσκεται αντιμέτωπος με έναν ληστή είναι φανερό ότι θα νιώσει άγχος διότι κινδυνεύει η ίδια του η ζωή. Ο φοιτητής που έχει άγχος πριν τις πανελλαδικές εξετάσεις νιώθει ότι κινδυνεύει διότι μια πιθανή αποτυχία μπορεί κατά την γνώμη του να έχει σοβαρές συνέπειες στην μελλοντική του καριέρα αλλά και στην προσωπική του υπόληψη ('αν αποτύχω θα γίνω ρεζίλι'). Άλλες φορές βεβαίως ο κίνδυνος δεν είναι τόσο εμφανής ή είναι φανερά υπερβολικός πάντα όμως το θέμα του 'κινδύνου' όπως τον βιώνει το κάθε άτομο προκαλεί άγχος.

 

Ποιες μορφές μπορεί να πάρει το άγχος

Όταν γνωρίζουμε την πηγή προέλευσης του άγχους, τότε αυτό το ονομάζουμε φοβία. Μπορεί έτσι να έχουμε φοβία για κάποιο ζώο, για το ύψος, για τους κλειστούς χώρους κ.λ.π. Στις περιπτώσεις αυτές το άγχος συνδέεται με την παρουσία του 'φοβογόνου' αντικειμένου, έχουμε π.χ. άγχος όταν βρεθούμε στην δύσκολη κατάσταση αλλά με την απομάκρυνσή μας από αυτήν δεν αντιμετωπίζουμε κανένα πρόβλημα.

Πολλές φορές δεν είναι δυνατόν να εξακριβωθεί η αιτία του άγχους, τουλάχιστον με τον τρόπο που είναι εμφανής στις φοβίες. Οι άνθρωποι που παρουσιάζουν άγχος αυτής της μορφής φαίνεται να ανησυχούν για τα πάντα και να μην μπορούν να ελέγξουν την ανησυχία τους αυτή. Αυτός ο τύπος άγχους που φαινομενικά δεν συνδέεται με μια συγκεκριμένη κατάσταση ονομάζεται γενικευμένο άγχος.

Τις περισσότερες φορές το άγχος είναι ήπιο και εισβάλλει σταδιακά χωρίς να φτάνει σε μεγάλες εντάσεις. Ορισμένες όμως φορές παρατηρούνται απότομες εισβολές σοβαρού και έντονου άγχους που τότε το ονομάζουμε 'πανικό'. Ο πανικός μπορεί να έρχεται εντελώς ξαφνικά και απροειδοποίητα ή να συνδέεται με τις άλλες μορφές άγχους και ιδιαίτερα τις φοβίες.

·        Παίζει σημαντικό ρόλο η μίμηση - η μάθηση μέσω της μίμησης - Θεωρία της κοινωνικής

μάθησης (Bandura)

Εκτός από την κλασσική εξαρτημένη μάθηση, όπου η εγκατάσταση της αγοραφοβίας γίνεται άμεσα, ένας άλλος μηχανισμός εγκατάστασης είναι μέσω της κοινωνικής μάθησης όπου το άτομο λαμβάνει πληροφορίες από την διάδραση με άλλα σημαντικά πρόσωπα σχετικά με α) τον τρόπο που λειτουργούν σε παρόμοιες καταστάσεις (μίμηση προτύπου) και β) κανόνες, οδηγίες σχετικά με τον τρόπο που πρέπει να λειτουργούν σε παρόμοιες καταστάσεις.

 

Ωστόσο, έχει επίσης φανεί πως:

·        Σε συγκεκριμένες καταστάσεις υπάρχει «αίσθηση αδυναμίας»

·        Παρόλο που άτομα βιώνουν αρνητικά συναισθήματα σε συγκεκριμένες καταστάσεις, αυτές οι καταστάσεις δεν αποκτούν φοβογόνες ιδιότητες.

 

Φαίνεται πως η θεωρία της κλασσικής εξαρτημένης μάθησης δεν είναι επαρκής για να ερμηνεύσει την εγκατάσταση αγοραφοβίας. Εάν τα ερεθίσματα θα αποκτήσουν αγχογόνες ιδιότητες ή όχι, εξαρτάται από την πληροφόρηση που έχουν πάρει τα άτομα από το περιβάλλον για τα ερεθίσματα αυτά, Εδώ, σημαντικό ρόλο παίζουν οι γνωσιακές διαδικασίες του ατόμου. Τα ερεθίσματα με φοβογόνες ιδιότητες διαφέρουν από άτομο σε άτομο και στο ίδιο το άτομο ανάμεσα σε διάφορους περιόδους της ζωής του.

 

Το γνωσιακό στοιχείο της γνωσιακής-συμπεριφοριστικής θεωρίας δίνει έμφαση στον συγκεκριμένο γνωσιακό μηχανισμό του ατόμου και τον τρόπο που επεξεργάζεται τα διάφορα ερεθίσματα. Σύμφωνα με την γνωσιακή θεωρία, φαίνεται να υπάρχουν δυσλειτουργικά σχήματα στον γνωσιακό μηχανισμό των αγοραφοβικών που ενεργοποιούνται σε συγκεκριμένες καταστάσεις. Τα σχήματα αυτά είναι κυρίως σχήματα απειλής (με κύριο το γνωσιακό λάθος της καταστροφοποίησης), ενώ για τον εαυτό, τα άτομα αυτά έχουν κυρίως σχήματα αδυναμίας και ευαλωτότητας.

 

Τα αγοραφοβικά άτομα:

·         θεωρούν τον εαυτό τους αδύναμο να αντιμετωπίσουν διάφορες καταστάσεις

·        Έχουν μειωμένη εμπιστοσύνη στον εαυτό

·        Έχουν μειωμένη εικόνα εαυτού

·        Έχουν μειωμένη αίσθηση αυτό-αποτελεσματικότητας

 

Γνωσιακή-Συμπεριφοριστική ανάλυση - αξιολόγηση

Σύμφωνα με το γνωσιακό-συμπεριφοριστκό μοντέλο αξιολόγησης (περιεκτικό μοντέλο αυτορρύθμισης - Kanfer, 1989) υπάρχει μια συνεχής ανατροφοδοτική σχέση αλληλεπίδρασης ανάμεσα στα ερεθίσματα (Ε), στον βιολογικό και ψυχολογικό εαυτό (0), τις αντιδράσεις (Α) και τις συνέπειες των αντιδράσεων (Σ).

 

Στην γνωσιακή συμπεριφοριστική αξιολόγηση ενός επεισοδίου αγοραφοβίας με πανικό καταρχήν εντοπίζουμε τα ερεθίσματα (καταστάσεις) στα οποία συμβαίνει η δυσλειτουργική συμπεριφορά.

Κατόπιν αξιολογούνται οι αντιδράσεις του ατόμου όταν βρίσκεται σε αυτά τα ερεθίσματα. Ένα αγοραφοβικό επεισόδιο με πανικό έχει τρία είδη αντιδράσεων: α) την νευροφυσιολογκή αντίδραση (πώς αντιδρά το σώμα). Οι πιο συνήθεις νευροφυσιολογικές αντιδράσεις στον πανικό είναι εφίδρωση, ταχυκαρδία, τρέμουλο, κλπ. Β) την γνωσιακή αντίδραση (τι σκέψεις κάνει το άτομο, ή ακόμη και τι εικόνες του έρχονται στο μυαλό) όταν βρίσκεται σε αυτά τα ερεθίσματα και γ) οι συμπεριφοριστικές αντιδράσεις (τι κάνει το άτομο). Μια συνήΟης συμπεριφοριστική αντίδραση είναι η αποφυγή.

Οι εμπειρίες ζωής του ατόμου, οι προηγούμενες εμπειρίες του σχετικές με την δυσλειτουργική συμπεριφορά, καθώς και τα στοιχεία της προσωπικότητάς του, επίσης αξιολογούνται, μιας και διαδρούν με τον τρόπο που αντιδρά στις συγκεκριμένες καταστάσεις.

 

Όσο το άτομο παραμένει στην συμπεριφοριστική αντίδραση της αποφυγής συγκεκριμένων καταστάσεων (π.χ, να βγει έξω μόνο του, να πάει σε πολυκατάστημα μόνο του, να μείνει σπίτι μόνο του κλπ.), τόσο οι συνέπειες της δυσλειτουργικής του συμπεριφοράς γίνονται πιο αρνητικές (π.χ. δεν είναι αυτόνομο, ανεξάρτητο, σταματά δραστηριότητες κλπ) και αυτό, βάσει του ανατροφοδοτικού μοντέλου, δημιουργεί ακόμη πιο αρνητικές γνωσιακές αντιδράσεις, όπως «δεν τα καταφέρνω», «κάτι έχω πάθει» κλπ., και με τον τρόπο αυτό αυξάνεται το αίσθημα αναποτελεσματικότητας και αδυναμίας.

 

❖     Οσο το άτομο εξακολουθεί να αποφεύγει τα αγχογόνα γι αυτό ερεθίσματα, τόσο κάθε φορά που έρχεται σε επαφή με αυτά, κάνει πιο αρνητικές σκέψεις και βιώνει πιο πολύ άγχος, καθώς επίσης και τα δύσφορα σωματικά συμπτώματα,

❖    Όσο το άτομο εξακολουθεί να αποφεύγει τα αγχογόνα γι αυτό ερεθίσματα τόσο περισσότερο βιώνει τις αρνητικές συνέπειες, οι οποίες στο τέλος γίνονται οι ίδιες ερέθισμα άγχους για το άτομο.

❖    Η μείωση των αποφυγών, μειώνει και τις αρνητικές συνέπειες και έτσι αυξάνεται και η αίσθηση αυτό-αποτελεσματικότητας στο άτομο.

 

Θεραπευτική παρέμβαση

Η θεραπευτική παρέμβαση περιλαμβάνει τα εξής στάδια:

Λήψη ιστορικού, γνωσιακή-συμπεριφοριστική αξιολόγηση του περιστατικού, ευαισθητοποίηση του πελάτη γύρω από τις βασικές αρχές του Γ.Σ. μοντέλου και πώς αναλύεται η δυσλειτουργική του συμπεριφορά βάσει της Γ.Σ. θεωρίας (ψυχοεκπαίδευση), ανίχνευση του γνωσιακού μηχανισμού του πελάτη - εύρεση των γνωσιακών λαθών - τροποποίηση των γνωσιών, πειραματισμός (έκθεση του πελάτη στα αγχογόνα ερεθίσματα), πρόληψη υποτροπής.

 

❖    Η μέθοδος της αυτορρύμισης μέσα α) από την αυτοπαρατήρηση στο εδώ και τώρα των καταστάσεων που εμφανίζεται η δυσλειτουργική συμπεριφορά, καθώς και των γνωσιακών/νευροφυσιολογικών και συμπεριφοριστικών αντιδράσεων και β) του αυτοελέγχου των δυσλειτουργικών συμπεριφορών εφαρμόζεται καθόλη την διάρκεια της θεραπευτικής παρέμβασης

Γνωσιακές τεχνικές

Τεχνικές γνωσιακής τροποποίησης Τεχνικές νοερής απεικόνισης

 

Συμπεριφοριστικές τεχνικές Νευρομυϊκή χαλάρωση

Συ στη ματική αποευασθητοποίη ση Έκθεση ( σταδιακή ή κατακλυσμιαία) Μίμηση προτύπου

Παίξιμο ρόλων

Τι είναι η κρίση Πανικού

Ο πανικός, το έντονο δηλαδή άγχος που εισβάλλει ξαφνικά και κλιμακώνεται πολύ γρήγορα, συνοδεύεται από μια πληθώρα συμπτωμάτων τόσο σωματικών όσο και ψυχολογικών που συνιστούν τη λεγόμενη κρίση πανικού. Συνηθισμένα σωματικά συμπτώματα αποτελούν τα εξής:

·        Δύσπνοια ( σα να μην φτάνει ο αέρας για αναπνοή, που οδηγεί σε γρήγορη και επιπόλαιη αναπνοή)

·        Ταχυκαρδία και αίσθημα παλμών (καταλαβαίνει δηλαδή κανείς και

αισθάνεται την καρδιά του να χτυπά)

·        Ζάλη

·        Αίσθημα αστάθειας και έλλειψης ισορροπίας

·        Αίσθημα βάρους στο στέρνο (σα να τον πλακώνει κάτι)

·        Μούδιασμα και μυρμηκιάσεις σε όλο το σώμα

·        Εξάψεις και ιδρώτες στα άκρα

·        Ναυτία και ανακατωσούρα στο στομάχι

·        Μυϊκή τάση και σφίξιμο

·        Τάση λιποθυμίας

Συνηθισμένα ψυχολογικά συμπτώματα είναι τα εξής:

·        Αδυναμία προσοχής και συγκέντρωσης

·        Φόβος ότι μπορεί να πάθει κάτι σημαντικό η υγεία του (π.χ. έμφραγμα, εγκεφαλικό κ.λ.π.)

·        Φόβος ότι το άτομο θα χάσει τον έλεγχο

·        Φόβος ότι μπορεί να 'τρελαθεί'

Κάθε άτομο που παρουσιάζει κρίση πανικού έχει συνήθως κάποιον συνδυασμό από τα παραπάνω συμπτώματα, τα οποία κλιμακώνονται πολύ γρήγορα . Το άτομο που κάνει μια κρίση πανικού επειδή βιώνει την κατάστασή του ως εξαιρετικά επείγουσα μπορεί να τρέξει έντρομο στα επείγοντα ενός νοσοκομείου σίγουρο ότι μια ανεπανόρθωτη βλάβη συμβαίνει στην υγεία του με τραγικές συνέπειες. Ένας γιατρός ωστόσο δεν χρειάζεται παρά λίγα λεπτά συνήθως για να καταλάβει την φύση του προβλήματος και την απουσία οποιουδήποτε κινδύνου για την σωματική ακεραιότητα του πάσχοντα. Επίσης, τις περισσότερες φορές μέχρι να φτάσει κανείς στα επείγοντα ήδη τα συμπτώματα έχουν αρχίσει να περνάνε και μόνο ο φόβος μπορεί να έχει παραμείνει ή η απορία για το τι τα προκάλεσε.

 

Πότε οι κρίσεις πανικού γίνονται πρόβλημα

 

Ένα άτομο που θα πάθει μια κρίση πανικού στην ζωή του (κι αυτό μπορεί να συμβεί ακόμη και στο 5% του πληθυσμού) τις περισσότερες φορές δεν θα αντιμετωπίσει ξανά παρόμοιο πρόβλημα. Σε μερικούς όμως ανθρώπους η δυσάρεστη αυτή εμπειρία

μπορεί να επαναλαμβάνεται αρκετά συχνά και έτσι να προκαλέσει ένα πρόβλημα που πολλές φορές το ονομάζουμε διαταραχή πανικού (για να το διαχωρίσουμε από τις μεμονωμένες κρίσεις).

Σε διάφορες εργασίες έχει βρεθεί ότι διαταραχή πανικού μπορεί να παρουσιάζει το 1 %-1.5% του πληθυσμού και είναι πιό συχνή στις γυναίκες. Το πρόβλημα αρχίζει συνήθως σε νεαρή ηλικία (μεταξύ 20-30 ετών).

 

Πώς είναι να ζει κανείς με διαταραχή πανικού

'Αν δεν το'χεις νιώσει δεν μπορείς να το καταλάβεις. Ξαφνικά, εκεί που όλα πήγαιναν καλά και νόμιζες ότι επιτέλους το άγριο θηρίο που είχες μέσα σου αποφάσισε να φύγει, εκείνο λες και είχε στήσει αυτί και ήθελε να σε διαψεύσει προκαλεί την γνωστή σου πλέον τρικυμία. Τι κι αν εσύ αποφάσισες να βγείς λίγο έξω να φας σε μια ταβέρνα σαν όλους τους άλλους ανθρώπους, το σώμα σου φαίνεται να μην σε υπακούει πλέον. Το κεφάλι σου πάει να σπάσει, η ζάλη σε κάνει να νιώθεις ότι είσαι ένα βήμα πρίν την λιποθυμία, η καρδιά χτυπάει τόσο δυνατά σα να θέλει να βγεί από το στέρνο όπου είναι φυλακισμένη. Και σα να μην φτάνουν αυτά να'σου πάλι αυτή η εικόνα με τον εαυτό σου πεσμένο κάτω και από πάνω διάφορους περίεργους να μονολογούν, «μα καλά τόσο αδύναμος χαρακτήρας με την πρώτη δυσκολία να τα χάνει και να πέφτει κάτω,ούτε τα μικρά παιδιά δεν κάνουν έτσι». Τι σου απομένει τότε; Με την τελευταία στάλα λογικής σου, πριν δηλαδή τρελαθείς ολοκληρωτικά, κάνεις το μόνο πράγμα που έχεις βρεί να λειτουργεί, καλύτερο και από τα καλύτερα αγχολυτικά: το σκάς και ησυχάζεις. Υπάρχει καλύτερο μέρος από το σπίτι σου άλλωστε;'

 

Τι είναι η Αγοραφοβία και ποια η σχέση της με τον Πανικό

Οι άνθρωποι που παθαίνουν κρίσεις πανικού, στα μεσοδιαστήματα μεταξύ των κρίσεων πολλές φορές παρουσιάζουν μια ανησυχία σχετικά με τις πιθανές συνέπειες που μπορεί να έχει μια πιθανή επόμενη κρίση: 'Τι θα γίνει εάν πάθω κρίση την ώρα που οδηγώ;', '... εάν είμαι έξω σε μια ταβέρνα με φίλους θα καταλάβουν ότι κάτι συμβαίνει με μένα', '. .. εάν είμαι στον δρόμο μεταξύ αγνώστων ποιός θα με πάει στο νοσοκομείο;' κ.λ.π. Οι ασθενείς γρήγορα ανακαλύπτουν (βλέπε παραπάνω στην προσωπική περιγραφή ενός πάσχοντα) ότι η γρήγορη απομάκρυνση από το μέρος όπου συνέβη η κρίση και η μετακίνηση σε 'ασφαλές' μέρος που μπορεί να είναι το σπίτι ή ένα νοσοκομείο αρκεί για να μετριάσει τα συμπτώματα. Αυτό όμως οδηγεί γρήγορα σ'αυτό που ονομάζεται αγοραφοβία. Ο όρος αυτός είναι λίγο παραπλανητικός διότι δεν αφορά όπως πιστεύεται σε φόβο της αγοράς (δηλ. εκεί που συναθροίζονται πολλοί άνθρωποι) αλλά περισσότερο σε φόβο να πάει κανείς σε μέρη στα οποία εάν το άτομο πάθει κάτι (π.χ. μια κρίση πανικού) η δυνατότητα διαφυγής θα είναι δύσκολη. Όσο πιό δύσκολή η διαφυγή τόσο πιό έντονος ο φόβος και άρα τόσο πιό έντονη η αποφυγή αυτής της δραστηριότητας. Συνηθισμένα μέρη που αποφεύγουν άτομα με διαταραχή πανικού και αγοραφοβία είναι τα μέσα μαζικής μεταφοράς (λεοφωρεία, υπόγειος, αεροπλάνα κ.λ.π.), τα super market, όλων των ειδών οι ουρές (π.χ. σε ταμεία), το αυτοκίνητο ιδιαίτερα σε μποτιλιάρισμα,

εστιατόρια ή μπάρ με πολύ κόσμο κ.λ.π. Το αποτέλεσμα της αγοραφοβίας είναι ότι περιορίζει πολύ την καθημερινή δραστηριότητα τού πάσχοντα: πώς θα πάει κανείς στην δουλειά του, πώς θα βγεί έξω να διασκεδάσει, να κάνει τα ψώνια του; Να σημειωθεί ότι η αγοραφοβία μπορεί να υπάρχει και μόνη της χωρίς διαταραχή πανικού αν και τις περισσότερες φορές είναι φυσικό επακόλουθο του πανικού.

 

Γιατί ~ω Πανικό και όχι κάτι άλλο

Αρκετές φορές, ιδιαίτερα στην αρχή, άτομα με διαταραχή πανικού πιστεύουν ότι πάσχουν από κάτι άλλο. Αυτό είναι πολύ λογικό εάν κοιτάξει κανείς τα σωματικά συμπτώματα του έντονου άγχους. Γι'αυτό τον λόγο όταν κανείς πάθει μια κρίση πανικού είναι σωστό να κάνει μια σειρά απλών εξετάσεων για να αποκλειστούν πιθανά προβλήματα άλλης φύσης (π.χ, υπερθυρεοειδισμός). Πρέπει όμως να τονιστεί ότι οι άλλες αιτίες αποκλείονται εύκολα, ενώ ένας άνθρωπος που παρουσιάζει αυτά τα συμπτώματα για μεγάλο χρονικό διάστημα ή/και έχει ήδη αναπτύξει αγοραφοβία είναι σχεδόν απίθανο να κερδίσει κάτι από επανειλημμένες εργαστηριακές εξετάσεις. Αντίθετα, οι συνέπειες μιάς αθεράπευτης διαταραχής πανικού μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερες για την ποιότητα ζωής του.

 

Μπορεί κανείς να τρελαθεί από αυτήν;

Ένας συχνός φόβος αυτών που πάσχουν από πανικό/αγοραφοβία είναι ότι κάποια στιγμή λόγω της έντονης ψυχολογικής πίεσης που υφίστανται θα 'σπάσουν' και μπορεί να τρελαθούν. Αυτό είναι απολύτως λανθασμένο. Στην πραγματικότητα ισχύει το ακριβώς αντίθετο: ο κίνδυνος να 'τρελαθεί' κάποιος με διαταραχή πανικού είναι πολύ μικρότερος από κάποιον που δεν έχει διαταραχή πανικού και σχεδόν αποκλείεται. Οι αιτίες της σχιζοφρένειας είναι εντελώς διαφορετικές από αυτές του πανικού και τα δυο προβλήματα δεν σχετίζονται καθόλου.

 

Πού οφείλεται ο Πανικός και η Αγοραφοβία

Κατ'αρχήν, είναι καλό να δούμε σε τι δεν οφείλεται! Ο πανικός και η αγοραφοβία δεν οφείλονται σε αδυναμία του χαρακτήρα του πάσχοντα ούτε σε έλλειψη θέλησης. Η συχνή φράση των συγγενών, δεν προσπαθείς να το ξεπεράσεις ή δεν θέλεις είναι απόλυτα λανθασμένη. Στην πραγματικότητα οι πάσχοντες επιδεικνύουν μεγάλα αποθέματα δύναμης αφού πολλές φορές καταφέρνουν να λειτουργούν παρά τα τεράστια εμπόδια που αντιμετωπίζουν. Όσον αφορά την αιτιολογία, οι σύγχρονες έρευνες ενοχοποιούν έναν συνδυασμό παραγόντων τόσο βιολογικών όσο και ψυχολογικών που συνδυάζονται μαζί για την εκδήλωση της διαταραχής. Οι βιολογικοί παράγοντες αναφέρονται κυρίως σε μια υπερδραστηριότητα του αυτόνομου νευρικού συστήματος που εμφανίζουν οι πάσχοντες αλλά και των πολύπλοκων κυκλωμάτων που ελέγχουν κάθε στιγμή κατά πόσον ο οργανισμός λειτουργεί 'σωστά'. Αποτέλεσμα αυτού είναι ο οργανισμός να εκπέμπει 'ψευδή σήματα κινδύνου' που οδηγούν στον πανικό. Σημαντικό ρόλο σ'αυτήν την διαδικασία

φαίνεται να παίζει και η αυξημένη συχνότητα αναπνοής που παρουσιάζουν οι πάσχοντες στν διάρκεια του πανικού, κατάσταση που ονομάζεται υπεραερισμός. Από τις διάφορες έρευνες επίσης έχει βρεθεί ότι συγγενείς πασχόντων από διαταραχή πανικού παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης της ίδιας διαταραχής. Οι ψυχολογικοί παράγοντες αναφέρονται περισσότερο στο περιεχόμενο της σκέψης των πασχόντων και στον τρόπο που αυτό συμβάλλει στην γένεση του προβλήματος, καθώς και στον τρόπο με τον οποίο η συμπεριφορά αποφυγής που αναπτύσσουν οι πάσχοντες συμβάλλει στην διατήρηση του προβλήματος (βλ. παρακάτω). Να σημειωθεί ότι οι βιολογικές και ψυχολογικές ερμηνείες δεν είναι 'ανταγωνιστικές' και είναι καλύτερο να τις θεωρούμε ως την διαφορετική όψη του ίδιου νομίσματος. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για την επιτυχή αντιμετώπιση του πανικού και της αγοραφοβίας.

 

Το Γνωσιακό - Συμπεριφορικό μοντέλο του Πανικού / Αγοραφοβίας

Το πιό διαδεδομένο ψυχολογικό μοντέλο για την ερμηνεία του πανικού και της αγοραφοβίας είναι το γνωσιακό-συμπεριφορικό. Η θεωρία αυτή προτείνει ότι μια συγκεκριμένη αλληλουχία γεγονότων οδηγεί στις κρίσεις πανικού. Η αλληλουχία αυτή είναι κυκλική και έτσι το μοντέλο συχνά αναφέρεται ως ο 'φαύλος κύκλος του πανικού'. Σύμφωνα με το μοντέλο αυτό, εσωτερικά ή εξωτερικά ερεθίσματα γίνονται αντιληπτά από τους πάσχοντες ως απειλητικά για την ζωή τους, π. χ. μια στιγμιαία ζάλη, μια στιγμιαία ταχυκαρδία, μια δυσκολία στην συγκέντρωση, μια στιγμιαία σύγχιση κ.ο.κ. Η αίσθηση της απειλής οδηγεί φυσιολογικά σε άγχος το οποίο συνοδεύεται από πολλά σωματικά και ψυχικά συμπτώματα. Τα αγχώδη όμως συμπτώματα (τα οποία αν και δυσάρεστα δεν απειλούν την ζωή του ατόμου) δεν αποδίδονται στο άγχος όπως είναι σωστό αλλά αντίθετα οι πάσχοντες τα ερμηνεύουν με έναν τρόπο 'καταστροφικό', ως σημείο δηλαδή άμεσου και απειλητικού κινδύνου για την σωματική τους ή/και την ψυχική τους υπόσταση. Αυτό οδηγεί σε ακόμη μεγαλύτερο άγχος και έτσι το άτομο μπαίνει σε έναν φαύλο κύκλο που οδηγεί στον πανικό σε λίγα λεπτά.

 

Σύμφωνα με το γνωσιακό-συμπεριφορικό μοντέλο, η διαταραχή διατηρείται διότι το άτομο υιοθετεί συγκεκριμένες συμπεριφορές οι οποίες το οδηγούν στην ενίσχυση των λανθασμένων πεποιθήσεών του σχετικά με τα συμπτώματα που νιώθει και έτσι στην ακόμη μεγαλύτερη αποδοχή τους. Αυτές οι συμπεριφορές είναι κυρίως η αποφυγή των καταστάσεων στις οποίες το άτομο είχε στο παρελθόν μια κρίση πανικού, η χρησιμοποίηση 'προφυλάξεων' ώστε να μην συμβεί μια κρίση (π.χ. να μην υπάρχει πολύ κόσμος, να είναι κάποιος δίπλα, να έχει μαζί του αγχολυτικό κ.λ.π.) και η επιλεκτική προσοχή κάθε στιγμή σε στοιχεία που μπορεί να δείχνουν ότι μια κρίση πάει να αρχίσει (π.χ. ψηλάφηση του σφυγμού, παρακολούθηση των καρδιακών χτύπων κ.λ.π).

Με πολύ απλά λόγια ο πανικός ( σε ψυχολογικό επίπεδο) δημιουργείται διότι το άτομο αντιλαμβάνεται ως εξαιρετικώς απειλητικά συμπτώματα που στην ουσία αν και

δυσάρεστα είναι άκακα. Η αντίληψη αυτή ωστόσο δεν βασίζεται σε έγκυρα δεδομένα διότι το άτομο ποτέ δεν προσπάθησε να αμφισβητήσει την αλήθεια των όσων σκέφτεται. Αντίθετα, δρά με τέτοιο τρόπο που με μαθηματική ακρίβεια ενισχύει την άποψή του για την δημιουργία των συμπτωμάτων του.

Πώς μπορεί να θεραπευτεί ο Πανικός και η Αγοραφοβία

Παρ'ότι ο πανικός και η αγοραφοβία μπορεί να οδηγήσουν τους πάσχοντες σε μεγάλου βαθμού περιορισμό της καθημερινής τους ζωής, ωστόσο σήμερα με τις υπάρχουσες θεραπείες η πρόγνωση θεωρείται πολύ καλή. Ο συνδυασμός φαρμακευτικής αγωγής και γνωσιακής-συμπεριφορικής ψυχοθεραπείας μπορεί να εξαλέιψει τις διαταραχές αυτές στην μεγάλη πλειοψηφία των πασχόντων.

• Φαρμακευτική Αγωγή:

1.    Στόχος των φαρμάκων είναι να εξαλείψουν τα αγχώδη συμπτώματα που έχουν οι πάσχοντες την ώρα των κρίσεων. Έτσι, δίνεται η ευκαιρία στον πάσχοντα να ξαναρχίσει τις δραστηριότητες που έχει σταματήσει, να ξανακερδίσει την χαμένη εμπιστοσύνη στον εαυτό του και να επαναφέρει την διάθεσή του σε φυσιολογικά επίπεδα εάν είναι 'πεσμένη'. Η επιτυχής αντιμετώπιση των αγχωδών συμπτωμάτων δίνει επίσης την ευκαιρία στον πάσχοντα να συμμετέχει στο πρόγραμμα ψυχοθεραπείας που θα ακολουθήσει πιό ενεργά και έτσι να έχει πιο γρήγορα αποτελέσματα.

2.    Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται είναι συνήθως δυο ειδών: α) οι βενζοδιαζεπίνες, π.χ. το Xanax και β) κάποια αντικαταθλιπτικά όπως Ladose, Seroxat, Anafranil, κ.λ.π.

·        Γνωσιακή - Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία:

Κατ'αρχήν θα πρέπει να τονιστεί ότι ψυχοθεραπεία και ψυχανάλυση δεν είναι ταυτόσημες έννοιες όπως πιστεύουν μερικοί. Ψυχοθεραπεία είναι ένας γενικός όρος που αναφέρεται σε μορφές θεραπείας οι οποίες στοχεύουν στην επίλυση προβλημάτων ψυχολογικής υφής μέσω της δημιουργίας μιάς σχέσης με έναν ειδικό θεραπευτή και με την χρησιμοποίηση ειδικών τεχνικών που βασίζονται σε μια συγκεριμένη θεωρία. Οι τεχνικές αυτές είναι βεβαίως καθαρά ψυχολογικές, δηλαδή το μόνο επικοινωνιακό μέσον που χρησιμοποιούν είναι ο λόγος. Υπάρχουν πολλά είδη ψυχοθεραπειών, όπως η ψυχαναλυτική (που βασίζεται στην θεωρία του Freud), η γνωσιακή- συμπεριφορική, η διαπροσωπική, η συστεμική, η οικογενειακή κ.λ.π.

Μετά την απαραίτητη αυτή εισαγωγή θα πρέπει να επισημανθεί ότι η μοναδική ψυχοθεραπεία η οποία έχει συστηματικά μελετηθεί και έχει βρεθεί να παρουσιάζει σημαντικό θεραπευτικό αποτέλεσμα στον πανικό και την αγοραφοβία είναι η γνωσιακή-συμπεριφορική .

Τα χαρακτηριστικά της ψυχοθεραπείας αυτής είναι α) ότι είναι σύντομης διάρκειας (π.χ. 3 μήνες), β) εστιάζει την προσοχή της στα τωρινά προβλήματα και όχι τόσο στο παρελθόν όπως άλλες, γ) βασίζεται στην στενή συνεργασία του θεραπευτή και του θεραπευομένου και δ) βασίζει το αποτέλεσμά της

περισσότερο στην δουλειά που θα κάνει ο θεραπευόμενος μεταξύ των συνεδριών στο σπίτι του και όχι τόσο εντός των συνεδριών.

Η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία αποτελεί στην ουσία το 'πάντρεμα' δυο θεωρητικών κατευθύνσεων, της γνωσιακής η οποία θεμελιώθηκε από τον Α. Beck την δεκαετία του '70 και της κλασικής συμπεριφορικής θεωρίας. Οι γνωσιακές τεχνικές αποσκοπούν περισσότερο στην αμφισβήτηση των δυσλειτουργικών πεποιθήσεων που επικρατούν στην σκέψη των πασχόντων, ενώ οι συμπεριφόρικές τεχνικές στο 'σπάσιμο' της αποφευκτικής συμπεριφοράς. Αυτό επιτυγχάνεται με την σταδιακή επαναδραστηριοποίηση του πάσχοντα στις δραστηριότητες που απέφευγε. Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, η χρησιμοποίηση κάποιων φαρμάκων μπορεί να βοηθήσει άτομα με έντονη αποφευκτική συμπεριφορά να επαναδραστηριοποιηθούν με το να μειώνει την ένταση των αγχωδών συμπτωμάτων.

Ποιες είναι οι επιπλοκές του Πανικού / Αγοραφοβίας

Εκτός από τις προφανείς κοινωνικές επιπλοκές που γνωρίζουν καλά οι πάσχοντες, σημαντικός αριθμός μπορεί να παρουσιάσει και κατάθλιψη στην πορεία ιδιαίτερα αν τα συμπτώματα επιμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Τότε η χρήση αντικαταθλιπτικών φαρμάκων (τα οποία μπορεί να βοηθήσουν και τον πανικό) είναι επιβεβλημένη.

Γιατί αξίζει να αναζητήσω θεραπεία Για δυο κυρίως λόγους:

 

·        Διότι υπάρχει θεραπεία με επιστημονικά τεκμηριωμένο επιτυχημένο αποτέλεσμα.

·        Διότι η πιθανότητα να περάσει από μόνη της η διαταραχή είναι πολύ μικρή.

Η αγοραφοβία ανήκει στις αγχώδεις διαταραχές. Συνοδεύεται συνήθως από πανικό, αλλά μπορεί και όχι. Πρόκειται για χρόνια κατάσταση αναπηρίας του ατόμου γιατί το άτομο όταν πρέπει να αντιμετωπίσει διάφορες καταστάσεις κάνει αποφυγές, παγιδεύεται μέσα σε αυτές, περιορίζει τις δραστηριότητές του, κλείνεται στο σπίτι και για να λειτουργήσει εξαρτάται από τους άλλους.

Τα διαγνωστικά κριτήρια της αγοραφοβίας είναι:

(Α). Άγχος το οποίο δημιουργείται από την έκΟεση του ατόμου σε μέρη ή καταστάσεις από τις οποίες η διαφυγή μπορεί να είναι δύσκολη 11 στις οποίες μπορεί να μην παρασχεθεί βοήθεια στην περίπτωση που του συμβεί μια αιφνίδια ή περιστασιακά προβλεπόμενη προσβολή πανικού. Οι αγοραφοβικοί φόβοι τυπικά περικλείουν χαρακτηριστικές ομάδες καταστάσεων όπως το να βρίσκεται το άτομο έξω από το σπίτι μόνο, να είναι σε πλήθος ή να στέκεται σε μια ουρά, να είναι πάνω σε μια γέφυρα, να ταξιδεύει με κάποιο μέσο μαζικής μεταφοράς

 

(Σημ.: Εξετάστε τη διάγνωση της ειδικής φοβίας εάν η αποφυγή περιορίζεται σε μια ή μόνο λίγες καταστάσεις, ή της κοινωνικής φοβίας εάν η αποφυγή περιορίζεται στις κοινωνικές καταστάσεις).

 

(Β) Οι καταστάσεις αποφεύγονται (π.χ, τα ταξίδια περιορίζονται) 11 αλλιώς υπομένονται με έντονο άγχος ή με άγχος που δημιουργείται από μια υποκείμενη προσβολή πανικού ή συμπτώματα όπως του πανικού, 11 όταν απαιτείται η παρουσία κάποιου συνοδού.

 

(Γ) Το άγχος ή η φοβική κατάσταση δεν εξηγούνται καλύτερα από μια άλλη ψυχολογική διαταραχή, τέτοια όπως η κοινωνική φοβία π.χ, η αποφυγή περιορίζεται σε κοινωνικές καταστάσεις από το φόβο της δημόσιας αμηχανίας) 11 ειδική φοβία (π.χ, η αποφυγή περιορίζεται σε μια συγκεκριμένη μόνο περίσταση), ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (π.α. αποφυγή ακαθαρσιών εξαιτίας του φόβου της μόλυνσης), μετατραυματική διαταραχή (π.χ, αποφυγή ερεθισμάτων σχετικά με κάποιον σφοδρό στρεσσογόνο παράγοντα), ή διαταραχή άγχους αποχωρισμούϊπ.χ. αποφυγή του ατόμου να εγκαταλείπει το σπίτι ή τους συγγενείς).

 

Ορισμός της προσβολής πανικού

Η προσβολή πανικού ορίζεται ως μια κατάσταση έντονου φόβου ή δυσφορίας κατά την διάρκεια της οποίας τέσσερα ή και περισσότερα από τα ακόλουθα συμπτώματα εμφανίστηκαν απότομα και έφθασαν στο αποκορύφωμά τους μέσα σε δέκα λεπτά:

 

αίσθημα παλμών, δυνατό χτύπημα της καρδιάς ή επιτάχυνση του καρδιακού ρυθμού εφίδρωση

τρεμούλα ή έντονος τρόμος

αισθήματα κοντανασέματος ή πλακώματος στο στήθος αίσθημα πνιγμού

πόνος ή στενοχώρια στο στήθος ναυτία ή επιγάστρια δυσφορία

αίσθημα ζάλης, αστάθειας, κενού στο κεφάλι ή λιποθυμίας

αποπραγματοποίηση ή αποπροσωποποίηση

φόβος του ατόμου για απώλεια ελέγχου ή για επικείμενη τρέλα φόβος για επικείμενο θάνατο

παραισθήσεις

ρίγη ή εξάψεις ζέστης

 

Τα 2/3 των αγοραφοβικών είναι γυναίκες. Τα πρώτα συμπτώματα συνήθως εμφανίζονται μετά τα 15. Η μέση ηλικία έναρξης είναι τα 28 χρόνια. Δεν εμφανίζεται συχνά στην παιδική ηλικία.

Μπορεί να συνυπάρχουν: Αγχος, ανασφάλεια, κατάθλιψη, αποπροσωποποίηση, καθώς και αποπραγματοποίηση.

 

Η διάγνωση της αγοραφοβίας με πανικό γίνεται όταν α) το άγχος που έχει σε σχέση με τον πανικό κάνει το άτομο να αρνείται να εγκαταλείψει το σπίτι του ή να μπει σε μέρη που θεωρεί πως μπορεί να του συμβεί πανικός ή β) όταν δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις ευθύνες της οικογένειάς του, να εργασθεί κλπ. εξαιτίας των πανικών. Επίσης, τα φοβικά συμπτώματα πρέπει να διαρκούν περισσότερο από ένα χρόνο και δεν υπάρχουν άλλες φοβίες, όπως αίματος, αράχνης, βρωμιάς κλπ.

 

Η εμφάνιση της αγοραφοβίας είναι ανεξάρτητη από κοινωνική τάξη, μορφωτικό επίπεδο, επάγγελμα, οικογενειακή κατάσταση, φυλή, πολιτιστική ταυτότητα ή από αστικό/αγροτικό πληθυσμό.

 

Συμπεριφοριστική θεωρία

Το συμπεριφοριστικό μοντέλο ερμηνείας εμφάνισης της αγοραφοβίας βασίζεται στις θεωρίες της μάθησης.

Σύμφωνα με την κλασσική εξαρτημένη μάθηση όταν ένα ουδέτερο ερέθισμα (ανεξάρτητο ερέθισμα) που προκαλεί ανεξάρτητες αντιδράσεις, συνδεθεί σταθερά με ένα άλλο ερέθισμα που προκαλεί άγχος ή φόβο, (εξαρτημένο ερέθισμα - εξαρτημένες αντιδράσεις) τότε και το ουδέτερο ερέθισμα, στο τέλος προκαλεί τις ίδιες αντιδράσεις και γίνεται και αυτό εξαρτημένο.

Βάσει αυτής της αρχής, εάν το άτομο σε ένα χώρο που κανονικά δεν του προκαλεί καμία δυσάρεστη αντίδραση (ανεξάρτητο ερέθισμα-ανεξάρτητη αντίδραση) βιώσει δυσάρεστα συναισθήματα (π.χ. άγχος, πανικό) (εξαρτημένη αντίδραση) τότε αυτός ο χώρος γίνεται ερέθισμα άγχους και πανικού, γίνεται δηλαδή πλέον εξαρτημένο ερέθισμα.

 

Όταν μετά την πρώτη ζεύξη εγκατασταθεί φοβία, τότε ο οργανισμός είναι ήδη «προετοιμασμένος». Βασισμένοι στη θεωρία των δύο σταδίων του Mowrcr (1960) ο \,Volpc & Rowan (1988) θεωρούν πως η πρώτη κρίση πανικού είναι μια απροειδοποίητη αιφνίδια αντίδραση σε ένα μη εξαρτημένο ερέθισμα, ενώ οι επόμενες κρίσεις πανικού οφείλονται σε εξαρτημένα ερεθίσματα που ήταν παρόντα κατά την πρώτη κρίση (π.χ, συγκεκριμένα σωματικά συμπτώματα, συγκεκριμένες σκέψεις, εικόνες κλπ).

 

Ωστόσο: * Δεν συμβαίνει πάντα κάποια αρνητική ή τραυματική κατάσταση πριν την έναρξη της φοβίας

• Μόνο το 1/3 των αγοραφοβικών είχαν κάποια τραυματική εμπειρία πριν την έν